Duurzame en innovatieve vergroening in de Amersfoortse binnenstad

De aanleiding voor deze aanvraag is de herinrichting van een aantal plekken in de binnenstad. Een recente schouw door de binnenstad had betrekking op de verlichting van de winkelstraat. De huidige lichtmasten zullen in de toekomst verdwijnen en daarbij ook de aanhangende bloembakken. Daar wil men iets voor terug hebben in de vorm van bloemen, bomen en planten om ook de inmiddels vergroende (geveltuintjes, groene muren) zijstraten in beleving en in functie te laten aansluiten met de hoofdstraat. Hoe kan bij de herinrichting van de Amersfoortse binnenstad vergroening op een innovatieve en toekomstbestendige manier worden meegenomen? OBA wil vanuit een breed perspectief kijken naar de mogelijkheden voor bloemen, planten en bomen in de winkelstraten van de binnenstad. OBA is geïnteresseerd in innovatieve oplossingen en wil graag leren van wat elders is getest. OBA wil afstappen van de traditionele rolverdeling tussen gemeente, inwoners en ondernemers. Wat kunnen ze samen beter? De uitdagingen die de klimaatverandering met zich brengt, zijn immers ieders zorg.

Onderzoeksresultaten

Er zijn 26 studenten van Wageningen University & Research met de opties voor vergroening van Amersfoort bezig geweest. Vóór de start van het Wetenschapswinkelproject lag er al een goed gewaardeerd MSc thesisrapport van Nick Hersbach, getiteld ‘Cool Retail: Towards Novel, Climate-resilient Shopping Streets’ (2020). Daarna hebben studenten van de MSc vakken Facilitating Interactive Processes (FIP), Academic Consultancy Training (ACT) en Remote Sensing and GIS Integration (RSGI) daarop voortgebouwd.

Klimaatbestendige interventies voor winkeliers in de binnenstad van Amersfoort

Nick Hersbach beschrijft en visualiseert in zijn thesis achttien praktijkgerichte ontwerprichtlijnen voor mogelijke implementatie van klimaatbestendige interventies in winkelstraten. Uit Nick’s onderzoek blijkt dat de kans het grootst is dat pandeigenaren in de Amersfoortse binnenstad klimaatbestendige interventies zullen accepteren wanneer de bewustwording voor de negatieve effecten van klimaatverandering wordt vergroot, als de winkeleigenaren betrokken worden in de vergroeningsopgave en als hun wensen in het ontwerpproces worden meegenomen. Bovendien kunnen klimaatbestendige interventies de algehele winkelervaring verbeteren.

Winkelend publiek over vergroenen van de binnenstad van Amersfoort

Winkelend publiek in een door WU studenten georganiseerde FIP workshop was het erover eens dat de binnenstad van Amersfoort groener moet. Het uiteindelijke advies is om bewoners actief te betrekken in de vergroeningsopgave en in het ontwerpproces, om de gemeente in de uitkomsten van dit Wetenschapswinkelproject te betrekken, om inzicht te krijgen in realistische vergroeningsdoelstellingen en om op zoek te gaan naar meekoppelkansen voor zitgelegenheden, duurzaam waterbeheer en het vergroten van veiligheid van de stadskern bij het implementeren van groen.

Klimaatadaptieve vergroening van de Langestraat en Krommestraat

De eerste groep ACT studenten heeft de uitdagingen en kansen voor het implementeren van groene maatregelen in de Langestraat en Krommestraat van Amersfoort onderzocht. Groene daken, bomenrijen, een gescheiden rioolstelsel in combinatie met een holle straat, (half ingegraven) boombakken en geveltuinen zijn beoordeeld. Er is bij de zoektocht naar ruimte rekening gehouden met de ondergrondse infrastructuur, ruimte voor laden en lossen van goederen en hulpvoertuigen, en behoeften van planten. Bomen in plantbakken met een zitrand komen als meest kansrijk uit het onderzoek.

Maatschappelijke kosten-baten analyse van vergroening van de Kamp in Amersfoort

De opvolgende groep ACT studenten heeft een maatschappelijke kosten-baten analyse uitgevoerd voor vergroening van de Kamp. De uitgebreide kosten-baten analyse resulteerde in een baten-kosten ratio van 4,74:1, wat wijst op de economische levensvatbaarheid van het vergroenen van de Kamp. Hoewel het rekenvoorbeeld niet bedoeld is als een definitief implementatievoorstel, tonen de positieve effecten op het beperken van hittestress, watermanagement en de economische baten aan dat vergroening van de Kamp een waardevol initiatief is.

Watermanagement

RSGI studenten hebben het hydrologische systeem rond de Kamp onderzocht. Vergroening van de Kamp zal de waterophoping die rond de Weverssingel en de Zuidsingel ontstaat, verminderen. Aanbevolen wordt dat de locaties van bomen (of pergola) met name aan de noordkant van de Kamp geplaatst dienen te worden om meer schaduw te creëren en zo lokale hittestress te verminderen. De zuidkant van de Kamp daarentegen zou beplant moeten worden met schaduwtolerante soorten die niet per se hoog hoeven te zijn. Hoewel vegetatie goed is voor zowel waterberging als vermindering van hittestress, is het op zichzelf niet voldoende om dit deel van de binnenstad toekomstbestendig te houden voor extreme weersomstandigheden, zoals droogte. Het functioneren van groen is afhankelijk van voldoende waterbeschikbaarheid, gedurende het hele groeiseizoen. Om te voorkomen dat er in de zomer veel drinkwater geïrrigeerd moet worden, is het belangrijk om alle ingerichte groeiplaatsen ook te beoordelen op mogelijkheden voor water retentie (vasthouden) en van daaruit natuurlijke irrigatie van de groeiplaats zelf. Gedacht kan worden aan maatregelen met retentiekratten, regentonnen en bioschermen.

Conclusie

Uit het werk van alle studenten blijkt dat voor de gemeente Amersfoort, bewoners, de winkeliers en het winkelend publiek de onderzochte straten van de binnenstad van Amersfoort op dit moment niet groen genoeg zijn. De wens om te vergroenen wordt dus breed gevoeld, het is in de communicatie zaak om ook de urgentie daarvan inzichtelijk te maken en onder de aandacht te brengen. De wens van winkeliers is om doormiddel van vergroening de binnenstad van Amersfoort te laten transformeren van een ‘place to buy’ naar een ‘place to be’, door gebruik te maken van de link tussen regreening, relaxing en retail.

De afgelopen dertig jaar is er gestaag sprake geweest van solide empirisch bewijs voor de positieve invloed van groen op het welzijn van mensen in steden. Deze onderzoeken onderbouwen het belang van stedelijke vergroening als een strategische activiteit om het koopgedrag en de verblijfstijd van mensen in commerciële straten te bevorderen. De verwachting van zowel de winkeliers als van het winkelend publiek dat vergroening de lokale economie stimuleert, wordt dus door wetenschappelijk onderzoek ondersteund.

Het syntheserapport, geschreven door team Climate Resilience, Wageningen Environmental Research, richt zich op 1 aspect, de praktische implicatie van vergroening op klimaatadaptatie, biodiversiteit en economie, van de transitie van de Amersfoortse binnenstad. Andere aspecten als bereikbaarheid, de historische waarde, als plek voor ontmoetingen en toegankelijkheid, zijn ook onderdeel van het toekomstige succes van de binnenstad en moeten als meekoppelkans, met het oog op win-win situaties, meegewogen worden in de vergroeningsambities. Een holistische benadering van het vervolg, waarin ontwerpend onderzoek als methode voorgesteld wordt, is essentieel.

Aanbevelingen

De volgende vervolgstappen zijn aanbevelenswaardig:

1. Betrek gemeentelijke expertise (monumenten, verhardingen, riolering en groen), het waterschap, vertegenwoordigers van inwoners en ondernemers bij integrale planontwikkeling.
2. Kijk hoe andere binnensteden met een beschermd stadsgezicht de opgaven op het gebied van vergroening en verbetering van watermanagement aanpakken met respect voor het erfgoed. Kijk naar de rol van waterschappen en de provincie.
3. Betrek de resultaten van deze verkenningen van de WUR bij de verdere planontwikkeling.
4. Geef opdracht om op basis van de methode van ontwerpend onderzoek een concreet plan uit te werken tot herinrichting. Hierbij wordt per aspect van inrichting een beleidslijn gekozen waarbij bedenkingen, vragen en twijfels worden overwogen en oplossingen worden geschetst. Daarna wordt dit op uitvoeringsniveau gedetailleerd. Geef een landschapsarchitect hierbij de lead.
5. Indien mogelijk, dan is een timelaps opname van bewegingspatronen van verkeer en personen in bepaalde delen van de binnenstad gewenst. Daarmee kan beter de intensiteit van laden en lossen, fiets- en loopbewegingen en hangplekken in beeld gebracht worden in relatie met de gewenste plekken van ‘groen’. Een soortgelijk onderzoek heeft plaatsgehad op het Orlyplein nabij station Amsterdam-Sloterdijk, waarbij uiteindelijk de implementatie van groen op de minst betreden plekken is gerealiseerd; en de wandel- en fietspaden op de meest betreden plekken.
6. Zorg dat er tijdig budget beschikbaar is, ga mogelijkheden voor cofinanciering en subsidie na.

Al met al is er veel vooronderzoek uitgevoerd. De resultaten laten zien dat er een noodzaak is, dat er draagvlak is, en dat er realistische mogelijkheden zijn. Er is ruimte voor vervolg, waarin dit rapport als startpunt gebruikt kan worden.