Dossier

Noordzee

De Noordzee is een rijke zee die zich kenmerkt door een grote diversiteit aan zeeleven. Door die natuurlijke rijkdom en de geografische positie van de Noordzee is het druk: scheepvaart, olie- en gasinstallaties, zandwinning, visserij, windmolenparken en kustbescherming beconcurreren elkaar om ruimte. Ook rond de Noordzee is het druk: binnen een straal van 150 kilometer van de kusten wonen ongeveer 80 miljoen mensen. In dit dossier vindt u nieuws, achtergronden en resultaten van ons onderzoek op en rondom de Noordzee.

Zorgvuldig beheer van de Noordzee is een grote maatschappelijke uitdaging. Hiertoe is wet- en regelgeving, beleid en beheer ontwikkeld. De belangrijkste zijn de Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM), Vogel- en Habitatrichtlijn, programma Noordzee Natura 2000 en het gemeenschappelijk visserijbeleid van de Europese Unie. Onderzoekers van Wageningen University & Research (WUR) zoeken naar integrale oplossingen voor de vele vraagstukken die spelen rond de Noordzee op het gebied van natuurbescherming, energiewinning, ruimtegebruik, veiligheid en voedselvoorziening.

De Noordzee verandert

De Noordzee is een jonge zee. Voor de laatste ijstijd van elfduizend jaar geleden was het gebied nog land. Het is er relatief ondiep: in het zuidelijke deel is de diepte op de meeste plaatsen minder dan 50 meter.

Het leven in en het aanzien en het gebruik van de Noordzee zullen in de komende decennia sterk veranderen. Klimaatverandering zal gevolgen voor de Noordzee hebben, zoals stijging van de zeewatertemperatuur en van de zeespiegel en heftiger stormen. Door de hoger wordende temperatuur van het water schuiven sommige soorten nu al op naar het noorden. Zo komt de rode mul nu veel voor aan de Nederlandse kust; 30 jaar geleden nog niet.

Juist vanwege klimaatverandering zet Nederland in op grootschalige energieopwekking door aanleg van windparken op zee. Op termijn wordt 20 tot 30 procent van het Nederlands deel van de Noordzee gebruikt voor windparken. Een ingrijpende verandering, met belangrijke ecologische effecten en grote gevolgen voor andere functies, waaronder de visserij. Mede door die windparken, maar ook door het pulsverbod, de aanlandplicht en de Brexit zal de Noordzeevisserij sterk veranderen.

Offshore aquacultuur (zoals zeewier en schelpdieren) zal naar verwachting een grotere rol gaan spelen in duurzame voedselproductie op de Noordzee.

Onderzoek voor een duurzame ontwikkeling van de Noordzee

Natuurbeheer

Natura 2000-gebieden en KRM-gebieden

Op de Noordzee zijn zes gebieden aangewezen als Natura 2000-gebied, waaronder de Doggersbank, het Friese Front en de Voordelta. In deze gebieden komen habitats voor met bijzondere ecologische waarden die onder de Europese Habitatrichtlijn beschermd worden, zoals riffen en zandbanken. Twee gebieden zijn ook Vogelrichtlijngebied, omdat ze een belangrijk leefgebied vormen voor zee- en kustvogels. Wageningse onderzoekers monitoren de stand van soorten en natuur in de Noordzee en dragen met kennis en advies bij aan natuurbeleid.

Soortenlijst Nederlandse Noordzee

In de Noordzee komen bijna 1300 meercellige soorten voor, waarvan ca 6% exoot is. De overheid kan met de Noordzeesoortenlijst (mede ontwikkeld door WUR) werken aan behoud van de natuurlijke biodiversiteit en aan het ontwikkelen van beleid rondom natuurinclusief bouwen in offshore windparken.

Slim ontworpen funderingen van de windturbines kunnen dienen als schuil- en foerageerplekken voor dieren, door ze te voorzien van holen en gangen. De versterking van de natuur door de aanwezigheid van harde structuren vindt ook plaats op en rond energieplatforms. Het slim gebruiken van structuren helpt, maar de uitdaging blijft om te zorgen dat de natuur in de Noordzee divers en rijk genoeg is om zich aan te kunnen passen aan de veranderende omstandigheden. Daar is een gezond, veerkrachtig en productief ecosysteem voor nodig.

Via het Soortenregister zijn de mariene soorten van Nederland te doorzoeken op aanwezigheid in Noordzee, Waddenzee en/of Zeeuwse Delta, en het substraattype. Deze data is verzameld in het rapport Soortenlijst Nederlandse Noordzee (Bos et al. 2016), opgesteld door Wageningen Marine Research met financiering van het Ministerie van Economische Zaken in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center en GiMARIS.

Contactpersonen

Veiligheid bij een stijgende zeespiegel

Het wordt steeds duidelijker dat alleen civieltechnische maatregelen, zoals bijvoorbeeld dijken, niet afdoende zijn om Nederland te beschermen tegen klimaatverandering, golfslag en de stijging van de zeespiegel. Meer en meer wordt ingezet op gebruik van de natuur om de risico’s van klimaatverandering het hoofd te bieden: Building with Nature.

Wageningen University & Research werkt mee aan diverse projecten. Zo liggen er in de Oosterschelde in Zeeland experimentele oesterriffen van Japanse oesters. De banken met schelpdieren moeten de golfslag verminderen en zorgen voor minder erosie van de zandplaten. Dit is niet alleen goed voor de biodiversiteit, maar de banken zijn als natuurlijke golfbrekers ook goed voor de kustbescherming.

In Zuid­-Holland is een schiereiland van zand opgespoten: de Zandmotor. De wind en zeestroming moeten het zand meenemen en verspreiden langs de kust om de duinen te versterken.

Contactpersoon

Energie

In 2030 moet 80 procent van de elektriciteit in Nederland worden opgewekt uit zon en wind, als we de klimaatdoelstellingen willen halen. Een kleine 300 turbines zijn al gebouwd in de Noordzee en er zijn plannen voor nog meer windmolenparken. 

De aanleg van windparken heeft niet alleen invloed op de ruimte voor andere gebruikers, zoals vissers, maar heeft ook impact op het ecosysteem. Zo staan windmolens sommige vogelsoorten in de weg. Ook zoogdieren zoals zeehonden en vleermuizen hebben last van (de bouw van) de turbines. Wageningen University & Research doet onderzoek naar de ecologische en economische impact van de bouw en exploitatie van windmolenparken en helpt zo de overheid en windmolenexploitanten in het nemen van maatregelen om de nadelen zo veel mogelijk in te perken.

Voedsel uit windparken

Onderzoekers kijken ook hoe windmolenparken kunnen bijdragen aan de voedselvoorziening. In 2050 leven er negen miljard mensen op de aarde. Windparken bieden mogelijkheden voor allerlei vormen van aquacultuur. Voedsel uit zee, zoals zeewier, wordt als belangrijke eiwitbron van de toekomst gezien.

Kansen voor natuur in windparken

Windmolenparken bieden kansen voor natuurbehoud of -herstel door de relatieve bodemrust en de onder water geïntroduceerde kunstmatige structuren. Slim ontworpen funderingen van de windturbines kunnen dienen als schuil- en foerageerplekken, door ze te voorzien van holen en gangen. Een voorbeeld is de herintroductie van platte oesters in de rustige gebieden tussen de turbines. De versterking van de natuur door gebruik maken van harde structuren vindt ook plaats op en rond de overblijfselen van afgedankte olie- en gasplatforms.

Contactpersonen

Visserij

Monitoring en vangstadvies

Mensen voeden zich al eeuwenlang met vis uit de Noordzee. Daar leven nu ongeveer 220 soorten. Nederlandse vissers vangen soorten als tarbot, tong, schol, kabeljauw en haring. Sinds de jaren ’70 heeft de Europese Unie regels gesteld aan de visvangst door het instellen van visquota. Door dit beleid gebaseerd op wetenschappelijke bestandsschattingen is de visserijdruk fors afgenomen en staan de belangrijkste commerciële visbestanden er goed voor, blijkt uit jaarlijkse monitoring van Wageningen Marine Research (in Europees verband via ICES).

Innovatieve vangsttechnieken

Hoe de vis wordt gevangen, dat is nu een belangrijke vraag. Sinds april 2019 is het pulsvissen namelijk verboden. Samen met de visserijsector zoeken onderzoekers van Wageningen Universiteit & Research daarom naar volwaardige, rendabele en duurzame alternatieve methoden om vis te vangen.  

Brexit

Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie heeft mogelijk grote gevolgen voor de visserijsector. Europese afspraken over visgronden, handel en visquota blijken een struikelblok in de Brexit-onderhandelingen. Wageningen Economic Research heeft diverse onderzoeken gedaan naar de gevolgen van een harde Brexit, waarbij de vissers toegang tot de Britse wateren ontzegd zou worden. Tot 60% (pelagische vloot) en 35% (kottervloot) van de door Nederlandse vissers gevangen vis is afkomstig uit Britse wateren. Het spreekt voor zich dat de gevolgen zich niet alleen beperken tot de primaire sector, maar zich verder uitstrekken tot alle bedrijven en instellingen die visserijgerelateerd zijn. Ook in de scenariostudie Impact of hard Brexit on European fisheries, Scenario analysis using the MAGNET model (Bartelings et al., 2018) is gekeken naar de verregaande gevolgen van de Brexit. Uiteraard kunnen de werkelijke gevolgen pas onderzocht worden op het moment dat bekend is in welke vorm Brexit doorgang zal vinden.

Contactpersonen

Noordzee 2030

De overheid ontwikkelt een strategie voor de toekomst van de Noordzee. Het in juni 2020 tot stand gekomen Noordzeeakkoord bevat de afspraken tussen het Rijk, industrie, natuurorganisaties en visserijsector. Doel is om de strategische opgaven voor de energietransitie uit het Klimaatakkoord, voor natuurherstel en voor een gezonde toekomst voor visserij op de Noordzee voor de lange termijn met elkaar in balans te brengen.

Wageningen University & Research levert met wetenschappelijke kennis vanuit verschillende disciplines een belangrijke bijdrage aan de totstandkoming van de beleidskeuzes voor een robuust toekomstbestendig gebruik van de Noordzee tot en met 2030 en daarna.

Projecten op en rondom de Noordzee

Publicaties over de Noordzee