COP16: Bescherming van de Amazone met wetenschap en inheemse kennis

Het tij is nog lang niet gekeerd in de Amazone. Het regenwoud verdwijnt in hoog tempo en ook het leven onder het wateroppervlak staat sterk onder druk. Hoogleraar Bosecologie en Bosbeheer Marielos Peña Claros groeide op in het gedeelte van Bolivia waar ontbossing het snelst gaat. ‘Ik zie dat steeds grotere gebieden in gebruik worden genomen voor landbouw, vooral voor sojaproductie en het houden van rundvee voor het vlees. Het landschap is nogal veranderd in de 18 jaar dat ik hier in Wageningen werk.’

In het gehele Amazonegebied speelt het kappen en het platbranden van de bossen voor de landbouw een grote rol, maar er zijn meer factoren die de biodiversiteit onder druk zetten. Peña Claros: ‘De inwoners van de Amazone zijn erg afhankelijk van vis om genoeg eiwitten binnen te krijgen. Overbevissing en ook de aanleg van dammen, die de trek naar paaigronden belemmeren, zorgen voor afname van allerlei soorten vissen. En bovendien neemt stroperij in Latijns-Amerika toe. Voor producten gemaakt van jaguars is een markt ontstaan in Azië. Deze roofdieren staan aan de top van de voedselketen, dus als zij wegvallen heeft dat gevolgen voor de biodiversiteit.’

Beleidsadvies op basis van onderzoek

Namens het Science Panel for the Amazon (SPA) gaat Peña Claros naar de UN Biodiversity Conference 2024 die plaatsvindt van 21 oktober tot 1 november in Colombia. De SPA gaat twee zogeheten policy briefs lanceren, waarin adviezen staan voor beleid op basis van onderzoek. Het ene document gaat over de rol de rol van wetenschap, technologie en innovatie om een sociale bio-economie op gang te helpen en het andere over het belang van beschermd grondgebied van inheemse bevolkingsgroepen voor het behoud van de Amazone.

‘In een sociale bio-economie maken mensen op een duurzame, circulaire en eerlijke manier gebruik van producten uit de Amazonebossen en -rivieren. Het idee is om niet alleen naar het extractieproces te kijken, maar ook naar de markt en wat er met de bijproducten moet gebeuren,’ zegt Peña Claros. Een belangrijk product uit de Amazone dat ze noemt, is açaí, een vrucht van een palmboom. ‘De vrucht wordt gebruikt voor de productie van pulp, die internationaal wordt geconsumeerd als pap, sap en poeders. Maar de zaadjes blijven over, en daar zijn er triljoenen van. De zaden zijn erg hard, en als je de schil verwijdert, zijn ze heel wit. Daardoor kunnen de zaden in verschillende kleuren worden geverfd en vervolgens verwerkt tot sieraden. Maar wat doen we nog meer met de zaden? Hiervoor moeten we nadenken over technologische oplossingen en over hoe het geld verdeeld wordt over de hele productieketen,’ legt ze uit.

Inheemse bevolking cruciaal voor natuurbescherming

Een andere manier om het regenwoud te beschermen is om de rol van inheemse volkeren in het bewaken van hun territoria te versterken. Op dit moment bestaat ongeveer 25% van het Amazonegebied uit inheemse territoria. De gebieden kennen lagere ontbossingscijfers en er komen minder branden voor dan in gebieden buiten hun territoria. ‘Toch is de druk ook op deze gebieden hoog. Daarom is het belangrijk om samen te werken met inheemse volkeren om het bestuur van hun land te verbeteren. Helaas is er in landen zoals Brazilië veel discussie over inheemse territoria, met verschillende juridische vraagstukken die momenteel spelen,’ zegt Peña Claros. ‘Er zijn concretere acties nodig om inheemse gebieden te beschermen, waaronder de volledige erkenning van territoria en collectieve rechten, en het versterken van lokaal bestuur als een van de belangrijkste strategieën om bossen te behouden.’

Overal in de Amazone zijn initiatieven ontstaan om de natuur te beschermen. Talloze lokale, regionale en internationale organisaties verzamelen al tientallen jaren data in deze regio. Daarom hebben WUR-onderzoekers Rob Alkemade en Csaba Földesi, samen met het Wereld Natuur Fonds Nederland, de Universiteit Utrecht en organisaties uit het Amazonegebied, de Bending the Curve Knowledge Hub opgericht. Die grote hoeveelheid gegevens wordt gebruikt in bestaande modellen voor biodiversiteit. Dan wordt beter duidelijk welke initiatieven het beste werken om biodiversiteitsverlies te stoppen.

Oplossingen van onderaf

Földesi, coördinator van de knowledge hub, zegt: ‘Deze modellen laten zien of de biodiversiteit kan toenemen door interventies zoals een sociale bio-economie of het uitbreiden van beschermde gebieden.’ Volgens Peña Claros zijn deze conclusies heel waardevol voor andere regio’s in het Amazonegebied. ‘Ons idee is dat het stoppen van biodiversiteitsverlies niet gaat om het opleggen van een oplossing van bovenaf. Het gaat er meer om te leren van succesvolle benaderingen in de regio door middel van dataverzameling en modellering,’ zegt ze.

‘Juist in de Amazone werken al een groot aantal organisaties aan het tegengaan van ontbossing en het verlies van biodiversiteit’, vervolgt Földesi. ‘Zelfs bij WUR hebben we veel projecten en nog meer collega’s die werken aan dit belangrijke ecosysteem. Dus waarom helemaal opnieuw beginnen, als we kunnen samenwerken met degenen die hier al jaren, zo niet decennia, actief zijn? We realiseerden ons al snel dat, om het succes van de hub te waarborgen, we moeten onderzoeken hoe het Bending the Curve-initiatief bestaande inspanningen kan versterken, in plaats van ze te dupliceren.’

Verhalen van regionale organisaties en leiders

‘De Bending the Curve Knowledge Hub opereert op het snijvlak van wetenschap, beleid en maatschappij,” legt Jeanne Nel uit, programmaleider Biodiverse Environment. “Het is een geweldige plek voor wetenschappers om regionaal na te denken over de problemen waarmee de lokale bevolking en biodiversiteit worden geconfronteerd, en om de verbanden tussen verschillende regio’s te begrijpen. Strikte regelgeving kan ontbossing in het ene land verminderen, maar naar buurlanden verplaatsen. We hebben een holistische, regionale aanpak nodig,” zegt ze.

‘De eerste bijeenkomst van de Knowledge Hub draaide om verhalen uit de verschillende regio’s. De informatie hieruit is heel waardevol voor het model dat we gebruiken’, vervolgt Nel. ‘Dit helpt ons te begrijpen wat er in verschillende regio’s van de Amazone gebeurt. Vooral de aanwezigheid van inheemse leiders bij de bijeenkomst was belangrijk. Zij deelden krachtige verhalen over de bedreigingen voor hun leefomgeving.’

Hoge biodiversiteit voor beter klimaat

Als de Bending the Curve Knowledge Hub uiteindelijk leidt tot een toename van de biodiversiteit, zal dat meerdere voordelen opleveren. Het is niet alleen goed voor planten, dieren en de mensen die afhankelijk zijn van bossen en rivieren. Het is ook gunstig voor het klimaat, zegt Peña Claros: ‘Bossen met een hogere biodiversiteit kunnen meer koolstof vastleggen. Sommige boomsoorten die meer koolstof opslaan, zijn bijvoorbeeld afhankelijk van apen voor het verspreiden van hun zaden. Maar als die apen worden bejaagd, zullen die boomsoorten uiteindelijk verdwijnen.’

‘Er zijn sterke verbanden tussen verschillende vormen van biodiversiteit, koolstofopslag en klimaatverandering. We hebben veel wetenschappelijk bewijs voor deze verbanden, dus dit is ook een belangrijke boodschap op de VN Biodiversiteitstop 2024.’