De bestrijding van varroa: Bestrijdingsmiddelen en -methoden

Er zijn andere ontwikkelingen die minder positief zijn. De interactie tussen varroa en andere ziekteverwekkers heeft er toe geleid dat de schadedrempel van varroa lager is komen te liggen. Dit betekent dat we niet meer kunnen volstaan met één behandeling in het jaar.

Er zijn een heleboel middelen en methoden beschikbaar om varroa te bestrijden. Dit maakt het lastig om een keuze te maken. In deze brochure hebben wij deze keuze voor een groot deel al gemaakt en proberen we het aantal mogelijkheden overzichtelijk te houden. Daarbij hebben we gekozen voor methoden en middelen die een hoge effectiviteit opleveren. Met effectiviteit bedoelen we twee dingen: de sterfte van varroa en de overlevingskans van bijenvolken op lange termijn.

Ook is gekozen voor middelen die weinig risico met zich mee brengen. Er is weinig kans op het optreden van schadelijke residuen in de honing en er is weinig gevaar voor de gezondheid van de bijenhouder.

Een vast bestrijdingsschema

In de voorgaande brochures werd geadviseerd op basis van de mijtval een bestrijding uit te voeren. Dit principe wordt hier losgelaten, omdat het in de praktijk nauwelijks wordt toegepast en omdat het tellen van mijten geen betrouwbare informatie levert over de varroapopulatie. Het advies is nu om met een vast bestrijdingsschema te werken. Hierbij wordt gekozen voor bestrijding op vooraf bepaalde momenten in het jaar. Door de bestrijding te spreiden over het jaar wordt de varroapopulatie constant laag gehouden. Op deze manier is het mogelijk dat er meer bestreden wordt dan strikt noodzakelijk is. Het voordeel is dat er een regelmaat in zit en dat door de spreiding van behandelingen het risico van sterfte door varroa (en virussen) erg laag is. De ervaring leert dat de meeste bijenhouders dit principe al toepassen.

Een kwestie van geluk?

Een succesvolle bestrijding wordt bepaald door de werkzaamheid van de middelen en methoden die gebruikt worden. “Er lagen veel mijten op de bodemplank, dus het heeft goed gewerkt”. Vaak wordt door bijenhouders in deze trant geredeneerd - ten onrechte. Het gaat er niet om hoeveel mijten er dood zijn gegaan, maar om hoeveel er nog in leven zijn. De mijtval tijdens een behandeling kan erg misleidend zijn. Opmerkelijk genoeg wordt dus vaak door de bijenhouder aan verschillende resultaten dezelfde conclusie verbonden. De conclusie zou moeten zijn: het tellen van mijten tijdens de behandeling is geen goede indicatie voor de grootte van de resterende varroapopulatie. Vallen er veel mijten: wees verontrust. Vallen er weinig mijten: wees argwanend.

Bestrijd gelijktijdig en doe het samen

Varroamijten kunnen zich van volk naar volk verplaatsen door mee te liften op bijen. Het is daarom erg belangrijk om alle bijenvolken op een bijenstand gelijktijdig te behandelen tegen varroa. Met name in het najaar als de varroabesmetting in rap tempo toeneemt is dit belangrijk. Het probleem is nog groter als het om gezamenlijke of tijdelijke standen gaat, zoals bijvoorbeeld op de heide. Bijenvolken van verschillende bijenhouders komen bij elkaar en er vindt continu vervlieging plaats. Eén enkel bijenvolk dat niet behandeld is kan de gehele stand herbesmetten. Stem daarom de behandeling af met andere bijenhouders.

En tot slot: doe het samen. Dit garandeert dat varroamijten op hetzelfde moment aangepakt worden. De werklast kan verdeeld worden en men kan leren van elkaar.

Bestrijd varroa vóór de winterbijen geboren worden

De meeste bijensterfte vindt in de winter plaats en een groot deel van de die sterfte is toe te schrijven aan de slechte gezondheid van winterbijen als gevolg van een besmetting met varroa in het popstadium. Vanaf september tot in november worden de winterbijen gevormd. Voor een goede overwintering is het essentieel dat deze bijen gezond zijn. Dat kan alleen als de varroa-infectiedruk laag is. Het is daarom belangrijk om varroamijten vóór de vorming van de winterbijen te bestrijden. Dit betekent dat de zomerbehandeling tegen varroa vóór 1 september afgerond moet zijn. Let wel, de Mierenzuurbehandeling die hier beschreven wordt kent 2 fases, waarvan de tweede na het inwinteren plaats vindt. Voor deze behandeling is dus uitloop mogelijk.

Bestrijdingsmiddelen en -methoden

Er zijn veel manieren om varroa te bestrijden. Deze grote verscheidenheid aan methoden om de parasiet aan te pakken lijkt een voordeel, maar staat vaak een adequate bestrijding in de weg. Welke middelen moeten worden gebruikt en wanneer? En onder welke omstandigheden?

Om duidelijkheid te scheppen is hier precies het aantal middelen en methoden beschreven die nodig zijn voor een goede bestrijding. Dit betekent niet dat alle andere methoden niet goed zouden zijn. Het betekent wel dat het volgen van het hier gegeven advies meer kans biedt op een succesvolle bestrijding.

Biotechnische bestrijding van varroa

Varroamijten hebben broed nodig om zich voort te planten. Tijdens hun cyclus zitten ze enige tijd gevangen in het broed. Door handig gebruikt te maken van het broed als varroaval, kan varroa aangepakt worden. Er wordt gebruik gemaakt van de biologie van varroamijten om ze te bestrijden. Daarom noemen we dit biotechnische methoden. Een groot voordeel van biotechnische methoden is dat er geen residuen achterblijven in de kast. Een groot nadeel is dat de meeste methoden erg tijdrovend zijn. Er zijn verschillende methoden ontwikkeld. Hier wordt het wegvangen van varroa met darrenraat beschreven.

Varroaciden

De meest toegepaste vorm van varroabestrijding is met behulp van varroaciden. Dit is een verzamelnaam voor alle stoffen die voor de bestrijding van varroa gebruikt worden.

Welke middelen kan ik gebruiken om varroa te bestrijden?

In deze brochure gaan we uit van het gebruik van oxaalzuur, mierenzuur en thymol als basisingrediënten voor de varroabestrijding. Met deze middelen kan varroa effectief bestreden worden, mits ze op de juiste manier gebruikt worden. Een groot voordeel van deze middelen is dat ze in de natuur voorkomen en biologisch afbreekbaar zijn. Thymol, mierenzuur en oxaalzuur komen van nature in honing voor.
Zoals met elk middel dat aan een bijenvolk wordt toegediend laten ze sporen na, de zogenaamde residuen. Deze residuen kunnen in de was of in de honing terechtkomen. Dit geldt ook voor mierenzuur, thymol en oxaalzuur. Dit is niet te voorkomen, maar wel te beperken.

Welke middelen niet

Er wordt veel geëxperimenteerd met allerlei manieren om varroa te bestrijden. Het experiment op zich is niet onwenselijk, maar moet worden overgelaten aan instellingen die hiertoe uitgerust zijn met de geschikte middelen en instrumenten. Over de middelen die in deze brochure beschreven staan bestaat uitgebreide documentatie van de effecten op mijten, bijen, mensen en honing. Het gebruik van deze middelen is dan ook met goede argumenten te ondersteunen. Voor veel alternatieven geldt dit niet.

Argumenten tegen landbouwacariciden

Het gebruik van landbouwacariciden (Klartan, Asuntol, Taktik, etc.) is populair onder bijenhouders. De middelen zijn eenvoudig toe te passen en er vallen veel mijten. De gebruikers beseffen echter niet voldoende dat deze middelen nadelige gevolgen voor henzelf, hun bijen, de honing en collega-bijenhouders kunnen hebben. Laat deze middelen dus staan. De harde acariciden grijpen in op het functioneren van de zenuwen van het doelorganisme. Coumaphos bijvoorbeeld, is een organofosfaat dat de functie van zenuwen en signaaloverdracht in varroamijten verstoort.
Er zijn veel argumenten om het gebruik van landbouwacariciden sterk te ontraden:

• De middelen hebben vaak lipofiele eigenschappen, wat betekent dat ze aan was kunnen binden. Sterker nog, ze hopen zich op in was wat schadelijke gevolgen kan hebben.
• De middelen kunnen schadelijk zijn voor bijen, door gelijktijdige blootstelling aan verschillende middelen die zijn opgehoopt in was.
  
• De acariciden binden niet aan honing, maar doordat wasdeeltjes in honing terecht kunnen komen zorgt het voor een constante verontreiniging van honing. De middelen zijn zelfs terug te vinden in gerecyclede was, zoals kunstraat.
• De constante blootstelling van varroamijten aan de in was opgehoopte acariciden, leidt tot resistentie van varroa tegen deze middelen. Dit leidt ertoe dat er meer van het middel gebruikt moet worden. Uiteindelijk kan de dosis dan zo hoog worden dat het zelfs bijen doodt. Daarnaast leidt resistentie tegen het ene middel soms tot resistentie tegen andere landbouwacariciden.

De formulering van landbouwacariciden is gemaakt voor andere diersoorten, waardoor snel te veel van het middel wordt gebruikt. ‘Een paar druppeltjes’ klinkt als weinig, maar het kan te veel zijn. Overmatig gebruik door een verkeerde dosering of formulering kan leiden tot ophoping van residuen en resistentie van varroa. Sommige van deze middelen zijn bij verkeerd of overmatig gebruik uitermate schadelijk voor bijen, maar ook voor mensen (met name afbraakproducten).

Resistentie van varroa tegen deze middelen verergert dit probleem. Er zal meer gebruikt moeten worden voor hetzelfde resultaat, waardoor dus nog meer residuen achterblijven. Dit gaat door, totdat er zoveel gebruikt moet worden dat ook de bijen het loodje leggen.

We raden aan om niet met deze middelen aan de slag te gaan en u te beperken tot de methoden en middelen die in deze brochure beschreven worden.

Trefzekere bestrijding volgens een driegangen menu

Het is noodzakelijk varroa een aantal keren per jaar te bestrijden. Met de methoden en middelen die we hier beschrijven kan een schema gemaakt worden dat uit drie verschillende behandelingen per jaar bestaat. Het is te vergelijken met een 3-gangenmenu, met een voorgerecht, hoofdgerecht en een nagerecht.

Het is belangrijk dat er een zekere spreiding over het jaar is. Dit betekent een behandeling in het voorjaar, in de zomer en een behandeling in de winter. In de zomer kunnen meerdere behandelingen worden uitgevoerd. In de zomer kan er gekozen worden uit meerdere behandelingen.