Rector over Dies: ‘WUR heeft de kennis in huis om een pandemie te tackelen’

Had de Dies dit jaar ook over een ander thema kunnen gaan?

“Ja, dat had zeker gekund. Je wilt natuurlijk niet het zoveelste gesprek over COVID-19 voeren. Tegelijkertijd kunnen we er als WUR bijna niet omheen vanwege onze kennis: over relaties tussen mens en dier, zoönosen (virussen die van dier op mens overdraagbaar zijn, red.) én hoe onze leefomstandigheden bijdragen aan het ontstaan van een uitbraak en de verspreiding ervan. Vandaar dat we hebben gekozen voor een blik op de toekomst. We willen immers nooit meer zo overvallen worden door een pandemie als nu. WUR kan daaraan een belangrijke bijdrage leveren.”

Als WUR een pandemie voorkomen, dat is nogal een ambitie.

“Klopt. En ik zeg ook niet dat WUR dat alleen kan doen, maar ons vermogen om verschillende  kennisdomeinen te integreren is uniek. Je wilt immers niet alleen weten hoe het virus in kwestie in elkaar steekt, maar ook hoe wij als mens invloed hebben op het ontstaan van een uitbraak, de verspreiding ervan, de bestrijding én de weerbaarheid van de samenleving. Het gaat dan dus ook over de manier waarop we dieren houden, hoe dicht we op elkaar wonen en hoe gezond of ongezond we leven. In het grote onderzoeksprogramma ERRAZE@WUR dat net is opgestart, gaan we lessen trekken uit de huidige pandemie en kijken hoe we een volgende beter kunnen tackelen.”

Als WUR al zoveel kennis in huis had, waarom hebben onze onderzoekers COVID-19 dan niet zien aankomen?

“Virologen, ook van WUR, voorspellen al járen een volgende pandemie. Toch heeft COVID-19 ons massaal overvallen, vooral de omvang van de verspreiding. Aanvankelijk dachten we in Europa dat het virus wel in China zou blijven. Ten slotte waren eerdere uitbraken van SARS en ebola nagenoeg aan het Westen voorbij gegaan. COVID-19 is echter van een ander kaliber. Zijn we naïef geweest? Misschien, al had bijna niemand voorzien dat in de 21^ste eeuw een virus onze maatschappij zó plat zou leggen. Wat dat betreft is deze pandemie echt een wake-up call, óók voor WUR.”

Het is een hoopvol idee om een volgende uitbraak te voorkomen, maar is dat wel realistisch?

“Het hélemaal voorkomen is waarschijnlijk lastig, want met een groeiende wereldbevolking leven mens en dier dicht op elkaar en is de kans groot dat er weer een virus overspringt. Globalisering zorgt voor een snelle verspreiding. Maar hoe je met een uitbraak omgaat, is wel te beïnvloeden. Zo wil je een volgend virus zo snel mogelijk detecteren en isoleren, preventieve (gezondheids)maatregelen nemen en, als dat niet lukt, het virus zo snel mogelijk effectief bestrijden met een vaccin en passende behandelingen in de gezondheidszorg. Dat laatste ligt natuurlijk meer op het terrein van academisch medisch centra, maar daarmee werkt WUR intensief samen in onder andere het Netherlands Center for One Health (NCOH). We hopen met ERRAZE@WUR tot een soort draaiboek te komen dat beleidsmakers kan helpen bij een toekomstige uitbraak.”

Nederland kan het nog zo goed regelen, maar als een virusuitbraak elders begint - zoals nu in China - staan we 1-0 achter.

“Ja. Precies om die reden vind ik dat WUR zoveel mogelijk internationale samenwerking moet zoeken op wetenschappelijk niveau. En dat doen we. Ook met China. In het voorkomen van een wereldwijde uitbraak heb je elkaar simpelweg nodig én kun je van elkaar leren. Er werd raar gekeken toen China begin 2020 het leven in Wuhan compleet platlegde, maar achteraf gezien was dat helemaal niet zo’n gekke beslissing. Westerse landen hebben uiteindelijk ook dergelijke maatregelen genomen. We moeten toe naar een systeem waarin we onderzoek op dit gebied wereldwijd snel koppelen, besmettingsgevallen goed monitoren en die kennis met elkaar delen via een internationaal communicatienetwerk. Samenwerken schept vertrouwen. Zo kun je eerder effectief alarm slaan en ingrijpen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft enorm haar best gedaan om COVID-19 te bestrijden, maar vaak gaan directe wetenschappelijke contacten veel sneller.”

U pleit voor een internationaal wetenschappelijk netwerk?

“Precies. Deze coronaepidemie laat zien hoe essentieel de rol van wetenschappers is. Het was een aantal jaren geleden ondenkbaar dat er elke avond zoveel wetenschappers aan tafel van talkshows zouden schuiven. En het meest bijzondere vind ik dat de journalistiek en het publiek accepteren dat wetenschappers niet alles weten. Dat was vóór COVID-19 écht anders: zei een hoogleraar dat hij niet precies wist hoeveel graden de aarde zou opwarmen, werd hij meteen weggezet als onbetrouwbaar.”

De Dies is een uitgelezen moment om die erkenning van de wetenschap te vieren. Maar hoe breng je die trots over via een beeldscherm?

“Ik ga het benoemen in mijn rede en we hebben een programma dat onderstreept hoe belangrijk het is wat WUR doet op het gebied van virusuitbraken. Wim van der Poel zal ingaan op de wisselwerking tussen mens en dier en Emely de Vet legt uit dat een ongezonde leefstijl ons kwetsbaarder maakt in een pandemie. Maar eerlijk: in een online bijeenkomst kun je niet het gevoel van een Dies nabootsen. Je mist het cortège in toga. Maar ook het collegiaal contact van zevenhonderd mensen bij elkaar, de reacties in het publiek en de onderlinge gesprekken vooraf en na afloop.”

Heeft een online Dies dan überhaupt wel zin?

“Natuurlijk! Na een jaar lang online onderwijs en talloze virtuele bijeenkomsten, gaat het ons zeker lukken om óók de Dies online te vieren. Over de vorm hebben we goed nagedacht. In plaats van presentaties voor een zaal vol mensen, zal er een rondetafelgesprek zijn onder leiding van Marcia Luyten (o.a. bekend van Buitenhof) met experts van ons, externe gasten Marion Koopmans en Henk Bekedam, en een twee jonge onderzoekers. En het mooie is: íedereen kan deze bijzondere Diesviering bijwonen, waar ook ter wereld.”