Zoektocht De Marke - Deel 4: kan het ook anders? 'Ontwikkelingvan het erf is niet alleen een technische uitdaging'

Colin Dekker houdt zich bezig met de doorontwikkeling van agrarische bedrijfssystemen, met een focus op mest, bodem, plant en gewas op melkveebedrijven. Zijn expertise is ook waterbeheer op het erf. Een van de projecten waaraan hij bijdraagt, is de herontwikkeling van het erf bij De Marke.

Het erf van de toekomst: functies en ontwerp

De primaire functies van het erf zijn het efficiënt verplaatsten van goederen en dieren en het opslaan van goederen. Bij de opslag van voer en mest moet er in het bijzonder rekening worden gehouden met het opvangen van erfwater. De opslag van water, maar ook energie gaat op het erf een steeds belangrijkere rol innemen. Verder beschrijft Dekker het erf van de toekomst als een plek die een positieve bijdrage levert aan de biodiversiteit. Dit moet met het oog op veiligheid allemaal weer passen in de context van De Marke, een agro-innovatiecentrum waar geregeld bezoekers over het erf lopen. Voor de praktijk is dit relevant door de toenemende verbredingsactiviteiten, zoals een boerderijwinkel of zorgtak die steeds meer ondernemers op hun erf beginnen.

Reflectie op Zoektocht De Marke: kan het ook anders?

André de Groot (melkveehouder en fractievoorzitter VVD-waterschap Rijn en IJssel):

"In deze tijd is erfwaterbeheersing niet meer weg te denken, we moeten echt kijken naar schoon en vuil erfwater. Afspoeling van vuil erfwater kan niet meer en daarom moeten we goed kijken naar de juiste looplijnen.Maar ook hoe gaan we om met het schone erfwater en hoe kunnen we deze inzetten voor eventueel droogte in de huidige klimaatverandering. Vast houden van water is op de droge grond van De Marke zeer belangrijk.Ook bij klimaatverandering kan meer biodiversiteit op het boerenerf bijdragen, beplanting op en rond het erf kan verkoeling geven in en rond de stal."

Transportbewegingen

Bij De Marke zijn er dus al verschillende functies die het erf vervult. Dekker stelt dat de vorm van het erf doorgaans automatisch voortkomt uit de beoogde functies. Het ontwerp van het erf moet dan ook rekening houden met verschillende aspecten. Colin Dekker: ‘Allereerst moet het erf praktisch worden ingericht voor het verplaatsen van goederen en dieren en het opslaan van goederen. Daarbij zijn een aantal zaken van belang. Ten eerste moeten verplaatsingen snel en efficiënt plaatsvinden. Ten tweede is het van belang dat een ‘vuile’ en ‘schone’ route elkaar niet kruisen en dat deze makkelijk bezemschoon te houden is. Ten derde moeten verplaatsingen veilig kunnen gebeuren voor medewerkers en bezoekers. Het beperken van verplaatsingen beperkt het hoeven nadenken over de drie bovengenoemde punten. Door de keuze voor een vrijloopstal en een voerrobot vinden er echter extra verplaatsingen op het erf plaats. Vaste mest uit de vrijloopstal moet namelijk bovengronds verplaatst worden. En de voerkeuken voor een voerrobot dient bevoorraad te worden waar vervolgens de voerrobot zowel de melkvee- als de jongveestal moet voorzien van voer.‘

Erfwater

Daarnaast moeten er bij herinrichting van het erf maatregelen genomen worden om de waterkwaliteit te waarborgen en waar mogelijk te verbeteren. Een huidige maatregel is bijvoorbeeld een duogoot in de ruwvoeropslag die schoon en vuil water apart kan afvoeren. Bij herinrichting kan gekeken worden naar verbeterde zonering van het erf, maar ook slimme systemen die bepalen welk water opgevangen wordt en welk water geloosd wordt. Bovendien is het belangrijk om bestrating te kiezen die gemakkelijk schoon te houden is, om te voorkomen dat er risico’s ontstaan en schadelijke stoffen de bodem in sijpelen.

Door de grote hoeveelheid vaste mest die uit een vrijloopstal komt, is nadenken over erfwater extra relevant ten opzichte van een op drijfmest gebaseerde stal. Bij een drijfmeststal is er vaak een grote kelder waar de mest wordt opgeslagen, zodat er geen mest hoeft te worden verplaatst. In een vrijloopstal moet de bodem echter op regelmatige tijden worden verwijderd om vervolgens buiten de stal te worden opgeslagen. Mest en mestsappen van het erf en uit de opslag kunnen de waterkwaliteit aantasten. Zelfs wanneer je een dak boven de mestopslag plaatst, komen er nog steeds mestsappen vrij die moeten worden opgevangen. Dit vereist een zorgvuldige aanpak van waterbeheer op het erf.

Colin Dekker: ‘Waterbeheer op het erf is een vaak nog een onderbelicht onderwerp. Er zijn specifieke verplichtingen voor de agrarische sector op dit gebied, maar de kosten ervan zijn vaak hoog, zonder directe voordelen voor de ondernemer. Het is moeilijk om deze investering terug te verdienen.’

Naast de opslag van voervoorraden en mest moet er dus ook erfwateropslag op het erf gerealiseerd worden. Dat is niet makkelijk, want het kan over grote hoeveelheden water gaan. En dan moet er ook nog bedacht worden wat er met het water gebeurt wanneer het is opgeslagen. Zeker nu we steeds meer met hele droge en natte periodes te maken krijgen, is er reden om dit verder te verkennen.

Reflectie op Zoektocht De Marke: kan het ook anders?

Jan Broos (Onafhankelijk adviseur water en gespecialiseerd in erfwater):

"Erfwater is geen gemakkelijk thema. Het gaat vaak gepaard met investeringen die niet zomaar terugverdiend worden door bijvoorbeeld een betere nutriëntenbenutting. De opvang en opslag van vuil erfwater is vaak de grootste kostenpost. Daar loont het dus om slim te kijken naar hoe schoon en vuil erfwater apart behandeld kunnen worden door slimme trucjes zoals hetcompartimenteren van het erf. Maar ook door rond het weidepad straatkolken te installeren met een klep. In het weideseizoen kan vervuild water worden opgevangen, in de winter kan water van bezemschoon beton geloosd worden. De Marke is een zeer geschikte plek om deze slimme trucjes met erfwater te demonstreren.''

Energie

Naast de opslag van water denkt De Marke in het kader van het nieuwe erf ook na over het opwekken en opslaan van energie. De zonnepanelen zijn er al en er is de wens om energieneutraal te worden. Dit in combinatie met de onbalans in het stroomnet maakt dat energieopslag op het erf via een batterij een logische stap wordt.

Biodiversiteit en beplanting

Dekker benadrukt dat ook biodiversiteit een extra aandachtspunt is bij de inrichting van het erf. Er kan worden gekeken naar plantensoorten die in het gebied voorkomen en de lokale fauna ondersteunen en tegelijkertijd aantrekkelijk zijn voor bezoekers. Verder kun je bijvoorbeeld nestkasten plaatsen voor specifieke vogelsoorten die je wilt aantrekken. Het is tot slot belangrijk dat het erf niet alleen functioneel is, maar ook visueel aantrekkelijk. Het oog wil ook wat.

Colin Dekker hoopt dat dit erf een voorbeeld zal zijn voor andere agrarische ondernemers. ‘Het is de bedoeling om tijdens rondleidingen innovaties op het erf te laten zien aan bezoekers. De ontwikkeling van het erf is niet alleen een technische uitdaging, maar ook een kans om de rol van de landbouw in de samenleving opnieuw te definiëren.’