Bodem en water sturende inrichting van Nederland

We zijn in Nederland heel erg gewend geraakt om het systeem naar onze hand te zetten. Nu dringt steeds meer het besef door dat we tegen de grenzen aanlopen. Natuurlijke systemen zijn een groot deel van hun veerkracht verloren. De zware bewerking van landbouwbodems gaat ten koste van de bodemkwaliteit en het vermogen om water op te slaan. Alle ingrepen om het water snel af te voeren maken dat we nu een tekort hebben in droge periodes

Vanwege klimaatverandering en weersextremen hebben we die veerkracht juist weer hard nodig en daarom is het goed de bodem- en watersystemen weer meer centraal te stellen bij alle ruimtelijke ontwikkelingen. Denk aan het reliëf in het landschap, de ondergrond, de bodem, het watersysteem, de ecologie en het landgebruik. Dat dient dan als de basis en bepaalt wat je ergens wel of niet kunt doen.

Slim natuurbeheer

Daarvoor moeten we gaan omdenken en slimmer omgaan met de natuur. Door de meest vruchtbare bodems te gebruiken voor voedselproductie en nieuwe woningen in verband met de zeespiegelstijging op hoger gelegen gebieden bouwen. Het benutten en versterken van het natuurlijke systeem levert veel voordelen op. De aanplant van verschillende planten op dijken zorgt er niet alleen voor dat deze dieper wortelen en de dijk verstevigen, maar is ook gunstig voor de biodiversiteit. Het langer vasthouden van het water in de beekdalen op de zandgronden zorgt verder voor een grotere zoetwaterbeschikbaarheid die uiteindelijk meerwaarde kan hebben voor landbouw én natuur. Ook in hun directe leefomgeving kunnen mensen het natuurlijk systeem versterken en daar direct van profiteren. Door meer groen in je eigen tuin of balkon te planten, worden steden koeler, gaan meer mensen bewegen en blijven ze gezonder.

Stijgende belangstelling

Water en bodem sturend het land inrichten gebeurt al op kleine schaal, maar het is een uitdaging om het op te schalen. De belangstelling groeit wel sinds het thema in 2022 in de kamerbrief van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat ‘een heel belangrijk uitgangspunt’ is genoemd en het ook binnen het nieuwe Nationale Programma Landelijk Gebied een belangrijk principe is. Naar aanleiding van de kaart Nederland in 2021 is er veel bekendheid gecreëerd voor het onderwerp. Dit is een visie van WUR-onderzoekers op hoe ons land er over honderd jaar uit kan zien als de natuur de basis is van de ruimtelijke inrichting en welke keuzes we daar nu al voor moeten maken. Veel overheidsinstanties zijn geïnspireerd en ook bij bedrijven is het idee nu doorgedrongen dat ze hier iets mee moeten. Banken, projectontwikkelaars of bouwbedrijven bijvoorbeeld. Het kabinet heeft ondertussen 110 miljoen euro geïnvesteerd in het kennisprogramma NL2120.

Nek uitsteken

Bij deze herinrichting moeten ook nieuwe dingen uitgeprobeerd worden. Bijvoorbeeld rijstteelt in het veenweidegebied met een hoog waterpeil. Vanuit verschillende invalshoeken om een gesprek op gang brengen, over wat wel of niet werkt helpt deze maatschappelijke zoektocht. Het kennis- en innovatieprogramma 2120 is dan ook uitgegroeid tot het grootste samenwerkingsverband op het gebied van nature-based oplossingen in Nederland.

De sociaal-maatschappelijke kant wordt nog wel eens vergeten en is misschien wel de grootste uitdaging. Gezamenlijk doorgronden hoe het natuurlijk systeem werkt, je verdiepen in nieuwe vormen van landgebruik, nieuwe verdienmodellen, maar ook kijken naar hoe bepaalde ingesleten gedragspatronen anders kunnen en te accepteren dat sommige dingen niet langer zo door kunnen gaan. Deze herinrichting van Nederland is ingrijpend, maar heeft veel voordelen. Bovendien als we het niet doen, zijn we veel verder van huis. Door onze bodem en het water te beschermen en te versterken, houden we de natuur en landbouw gezond en daar plukken we letterlijk en figuurlijk de vruchten van.