Longread
E-nummers, vriend of vijand?
Tweet: “Hij zei het echt. Wat een rare man”. Tiny van Boekel, de betreffende “rare man” in deze tweet, slaat op 6 februari 2016 het AD open en ziet zijn interview verwerkt in het artikel 'Hoogleraar: natuurlijk voedsel is ongezond' van de serie Tegendraads. Grote foto erbij. Oei, die titel, zo heb ik dat nooit gezegd. Daar ga ik vast iets over horen. Nou ja, de boodschap staat goed verwoord in de hele tekst, dat loopt wel los. ‘Hoogleraar: Natuurlijk voedsel is ongezond.’
[leestijd: 9 min]
In het artikel Hoogleraar: natuurlijk voedsel is ongezond gaat Tiny van Boekel in op de voor- en nadelen van E-nummers en bewerkt voedsel. Het is voornamelijk een pleidooi vóór bewerkt voedsel en E-nummers, want die zijn volgens hem zeker niet ongezond. "Tenzij we minder gaan eten, kunnen we alleen met industriële voedselproductie 7 miljard wereldbewoners voeden. De hang naar natuurlijk voedsel is een luxeprobleem. Een moestuin heb je puur voor de lol. Of om een statement te maken. Mensen zijn bewust met voedsel bezig en gaan op de biologische toer. Prima, maar het is niet per se beter."
Gezonde voeding is hot
Gezonde voeding is een hot onderwerp. De discussie over het eten van E-nummers hangt daarmee samen. Dit onderwerp laait vaak tegelijkertijd op met onderwerpen zoals biologische voeding, vegetarische voeding en het mijden van bijvoorbeeld gluten, koolhydraten of suikers. Mensen met overgevoeligheidsklachten krijgen vaak het advies om een E-nummervrij dieet te volgen. We lijken bewuster dan ooit van waar we ons lichaam mee voeden. Maar hoe 'goed' of 'slecht' zijn E-nummers eigenlijk?
Het is bijzonder dat we op ieder moment van de dag kunnen eten, dat er vrijwel altijd gemakkelijk overal eten te verkrijgen is, wat ook nog eens gezond, veilig en lekker is. Dat we zo leven is mogelijk dankzij de moderne methoden die het bewaren van voedingsmiddelen en het behouden van de voedingswaarde mogelijk maken. Om de volledige wereldbevolking te voeden is dit van essentieel belang. Onze voedingsproductie is geïndustrialiseerd en bijna niets van wat wij eten komt rechtstreeks van het land.
Tiny van Boekel, voedingsmiddelentechnoloog bij Wageningen University & Research, doet al jarenlang onderzoek naar de kwaliteit van levensmiddelen, waaronder E-nummers. Levensmiddelentechnologie houdt zich bezig met het bewerken van grondstoffen tot voedingsmiddelen van goede kwaliteit. Naar aanleiding van een interview in het AD 'Natuurlijk voedsel is ongezond', verscheen Van Boekel begin 2016 in het populaire programma RTL Late Night. Op de uitzending waarin Tiny van Boekel zijn standpunt verkondigde, volgde een hoop reacties. Volgens hem is het eten van producten met E-nummers ongevaarlijk en zelfs beter dan het volgen van een E-nummer-vrij dieet.
E-nummers maken het mogelijk voor de mens om een gevarieerd voedingspatroon te volgen. Veel mensen zien E-nummers als een bewijs dat er geknoeid is met hun eten. Merkwaardig, E-nummers zijn bedacht om consumenten te informeren. De stoffen hebben een E-nummer als bewijs dat ze niet schadelijk zijn.
Zijn standpunt leidt tot een hoop reacties, die in sommige gevallen vooral gebaseerd zijn op emoties. Eten is immers ook iets heel intiems. Maar om een goed gesprek over E-nummers te voeren, zijn wetenschappelijke feiten van belang. Wat zijn E-nummers eigenlijk? En hoe denkt Tiny van Boekel over het eten van producten met E-nummers?
Tekst gaat verder onder de foto.
De aardappeleters, Nuenen, april - mei 1885 Vincent van Gogh (1853 - 1890)
Terug in de tijd: leven zonder e-nummers
Bijzonder: in de geschiedenis van ons voedsel is de mens als enige van de diersoorten in staat om voedsel te bewerken. We zijn waarschijnlijk als menselijke soort ontstaan omdat onze vroege voorouders al konden verhitten. Een zegen. En we hebben de laatste 100 jaar ongelofelijke stappen kunnen maken. Ons voedingspatroon was nooit eerder zo gevarieerd als nu, in de tijd van De aardappeleters hadden we geen idee van essentiële voedingsstoffen. Deze kennis hebben we pas later opgedaan. Op dit moment zijn we echter zo gewend aan goed voedsel, dat we niet in de gaten hebben wat er allemaal bij komt kijken. Door de grote complexiteit is het voor de consument bijna niet meer te doorzien.
Het ideale dieet
Wat is het ideale dieet, een leven zonder E-nummers? Vaak wordt geroepen dat zo'n dieet alle problemen oplost en mensen met overgevoeligheidsklachten krijgen het advies om alle E-nummers te mijden. “Maar dat kan helemaal niet! Als je dat wilt doen, hou je een dieet over van water, zout en suiker”, aldus levensmiddelentechnoloog dr. ir. Ralf Hartemink van Wageningen University.
Een initiatief van Wageningen University & Research food-info.net schrijft het volgende over E-nummers: “Van levensmiddelen wordt verwacht dat ze een bepaalde houdbaarheid en kwaliteit hebben, bijvoorbeeld kleur en uiterlijk. Wanneer een product lang bewaard wordt, kunnen enkele van deze eigenschappen geheel of gedeeltelijk verloren gaan. Om deze eigenschappen te behouden worden zogeheten hulpstoffen of additieven toegevoegd, zogenoemde E-nummers. Het is echter niet toegestaan om gebreken aan levensmiddelen te maskeren”.
Additieven worden niet zomaar aan producten toegevoegd, daar zijn strenge eisen voor. “Stoffen die veilig zijn bevonden voor de vastgestelde toepassingen kunnen een E-nummer krijgen. Dit nummer is feitelijk een kwaliteitskenmerk: het geeft aan dat de stof goed is onderzocht in de gebruikte toepassing” (food-info.net).
Wist je dat
Ook zuurstof een e-nummer heeft? Op dit moment adem je E948.
Nuttig en prettig
Jaap Seidell maakt een duidelijk onderscheid in het type voedsel wat de discussie over bewerkt voedsel kan verduidelijken. Kortgezegd: er zijn producten die bewerkt worden omdat het nuttig is en het voedsel langer houdbaar maakt. Als je dan kijkt naar de voedselverspillingsproblematiek hoeft dat geen negatieve bewerking te zijn. Rauwe melk kan een gevaar zijn voor de volksgezondheid vanwege de aanwezige bacteriën, dus de bewerking daarvan draagt bij aan de microbiologische veiligheid. Niets mis mee! Een andere groep producten worden bewerkt met wat hij noemt ‘pretstoffen’. Die worden gebruikt, zoals al doet vermoeden, om consumenten een prettig gevoel te geven. Denk hierbij aan smaak-, kleur- en geurstoffen. Daar kun je twijfels bij hebben, maar smaak, kleur en geur zijn belangrijke kwaliteitsaspecten. De laatste groep die hij noemt zijn producten die ook zijn bewerkt om de houdbaarheid te verlengen, maar die daardoor stoffen bevatten waardoor ze minder gezond zouden zijn voor de gebruiker. Denk aan zout en suiker. Het bewerken van vetten kan leiden tot de vorming van schadelijke transvetten.
4 vragen over E-nummers
1. Wat zijn E-nummers?
E-nummers zijn coderingen voor 350 stoffen die als hulpmiddel, ook wel additieven genoemd, aan levensmiddelen mogen worden toegevoegd. Omdat deze stoffen vaak lastige chemische namen hebben, heeft de internationale Codex Alimentarius Commission (Codex) een nummersysteem ontwikkeld.
De Europese Unie heeft de goedgekeurde stoffen de 'E' meegegeven.
2. Wat doen E-nummers?
Het doel van een E-nummer is om de kwaliteit of veiligheid van een voedingsmiddel te verbeteren. Ze hebben onder andere de volgende functies:
- Conserveermiddelen: bederf tegen gaan
- Emulgatoren: scheiden van olie en water voorkomen
- Antioxidanten: bruinkleuring, ranzigheid beperken
Maar E-nummers kunnen ook kleurstoffen zijn, toegevoegd om een voedingsmiddel er aantrekkelijker uit te laten zien. Of smaakversterkers om het lekkerder te maken
3. Zijn E-nummers chemisch?
Ja, E-nummers zijn coderingen voor chemische stoffen. Maar dat geldt voor elke stof in ons universum. Al ons eten (en ook ons lichaam) bestaat uit chemische stoffen, dus ook de toegevoegde additieven (E-nummers). Als je een sinaasappel zou ontleden in chemische componenten kom je overal E-nummers tegen. Een voorbeeld is citroenzuur (E330), dit is natuurlijk te winnen uit citroensap. Maar met de huidige kennis kiezen fabrikanten ervoor om het kunstmatig te maken en toe te voegen aan voedingsmiddelen.
4. Zijn E-nummers veilig?
Er zijn duidelijke richtlijnen opgesteld over de veiligheid van additieven. Het zijn een van de meest en best geteste stoffen uit onze voeding. Ook is de lijst met E-nummers niet vast, bij betere alternatieven worden E-nummers vervangen, verwijderd of toegevoegd. Net als voor gevoeligheid voor bijvoorbeeld lactose, gluten of noten kan je gevoelig reageren op een E-nummer.
Lees meer achtergrondinformatie over E-nummers in het artikel: "Iedereen eet en drinkt elke dag voedsel met E-nummers"
Ultra-processed foods
In welke categorie vallen kipnuggets eigenlijk? En cola? De uitleg hierboven geeft een overzicht van type bewerkte producten, maar producten die zover bewerkt zijn dat er geen waardevolle voedingsmiddelen in zitten vallen eigenlijk gewoon in een aparte categorie. Ultra-processed foods zijn “voedingsmiddelen die hypersmakelijk en zelfs verslavend dan wel quasi-verslavend lekker zijn maar doorgaans een beperkte voedingswaarde hebben bij een relatief hoge energie-dichtheid” (Seidell, Foodlog). Alle mineralen, vitamines, en vezels zijn er uit geprocessed en blijft weinig gezonds meer over.
Meer lezen over E-nummers? Bekijk dan het dossier Bewerkt voedsel.
De terminologie van Seidell is wat mij betreft niet volledig. Kaas is ook een product dat sterk bewerkt is t.o.v. het uitgangsmateriaal melk, maar valt volgens Seidell niet in de categorie ultra-processed foods.
Wat is geraffineerde suiker?
Een manier van voedsel bewerken is het raffineren. Soms hoor je wel eens dat het eten van geraffineerde suikers het beste vermeden kan worden. Maar wat is raffineren eigenlijk?
Raffineren betekent dat er een stof uit een product wordt gehaald. Graan kan worden uitgekleed naar meel, bloem, zetmeel, eiwitten, dit proces heet raffineren. Geraffineerde suiker betekent dus eigenlijk uitgeklede, pure suiker. In minder geraffineerde suiker kunnen bijv. nog wat mineralen zitten.
Vroeger werd er meer geraffineerd dan tegenwoordig. Men dacht dat vezels geen voedingswaarde hadden dus deze werden eruit gehaald. Maar achteraf gezien blijken vezels belangrijk te zijn voor de spijsvertering. Men at toen meer wit brood, tegenwoordig is volkoren weer populair.
Natuurlijke producten eten
Gezonde voeding staat voor veel mensen gelijk aan het eten van natuurlijke producten. Maar eten zonder E-nummers is volgens Tiny bijna onhaalbaar. "Als je alleen eten eet wat direct uit de natuur komt denk je aan bijvoorbeeld groenten en vlees direct van het vee. Maar brood is bewerkt tijdens een productieproces, evenals kaas of yoghurt." Hoewel deze producten in de markt worden neergezet als natuurlijke of ambachtelijke producten, gaat hier vaak een geïndustrialiseerd productieproces aan vooraf. Van Boekel: "Mensen beseffen niet dat door de voedingsindustrie de stedelijke ontwikkeling en onze huidige levenswijze is ontstaan. Als je dat afschaft ga je terug naar de fase waarin we jagers en verzamelaars waren. Zo voeden we niet de groeiende wereldbevolking."
Onze voeding is goed en veilig. Er gaat wel eens wat fout maar het grote wantrouwen is niet terecht.
Van romantiek naar realiteit
Bewerkt voedsel wekt wantrouwen op bij de consument. We geloven liever dat alles vers en ambachtelijk is geproduceerd, in plaats van uit de fabriek komt. Tiny van Boekel haalt mensen graag uit deze romantische wereld en sleept ze naar de realiteit. Van Boekel: "De industriële voedselproductie is nodig om alle wereldbewoners te kunnen voeden. Daarom zijn er mooie technieken ontwikkeld om gezond voedsel te produceren, dat lang houdbaar is, goede voedingswaarde heeft en ook nog lekker is. Een nadeel is dat de consument niet kan zien hoe het productieproces precies verloopt, het gebeurt grotendeels achter gesloten deuren. Dat leidt tot wantrouwen. De industriële voedselproductie leidt tot een tegenbeweging, mensen krijgen meer hang naar biologische productie. Maar het voeden van alle wereldbewoners lukt niet met uitsluitend biologische productie."
Tekst gaat verder onder de foto.
Het wantrouwen kan volgens Van Boekel worden weggenomen door vanuit de industrie meer openheid te geven over de wijze van voedselproductie. Hoe gaat het er in een fabriek eigenlijk aan toe? Daarnaast is volgens hem marketing ook een problematische factor: "Marketing geeft een vertekend beeld weer van de voedingsindustrie, en laat niet zien wat er echt gebeurt. Ik begrijp wel waarom dit wordt gedaan maar het is niet goed te praten." Het feit dat fabrieken vaak meer op laboratoria lijken dan op grootmoeders keuken ziet Tiny als een positieve ontwikkeling. "Onze voeding is goed en veilig. Er gaat wel eens wat fout maar het grote wantrouwen is niet terecht."
Eten als religie
Hoe komt het toch dat mensen zo gevoelig zijn als er iemand iets roept over wat zij denken wat wel of niet gezond is? De getroffenen lijken te reageren alsof hun religie wordt bekritiseerd. Het is misschien ook een soort van religie: de voedsel-religie. Biologisch, vegetarisch, of veganistisch eten is iets waar je in gelóóft. Of sommige mensen zien voedsel als voorbeeld hoe de wereld volgens hun in elkaar moet zitten. Dat gaat dus veel verder dan ‘ik eet geen vlees meer, dat is zielig’, of ‘vanaf nu alleen maar biologisch, want dat is gezonder voor me’. Als er iemand dan een 'tegendraadse mening' heeft zijn verhitte discussies die daarop volgen niet gek.
- Helaas, uw cookie-instellingen zijn zodanig dat de video niet getoond kan worden - pas uw permissie voor cookies aan
Op 9 februari 2016 verscheen Tiny van Boekel in RTL Late Night.
Zijn E-nummers gezond?
Of E-nummers gezond zijn, is volgens Van Boekel een non-discussie. Toch is het een vraag die veel mensen hebben. "E-nummers zijn veilig, maar je kan niet spreken van gezond of ongezond. E-nummers hebben meestal geen voedingskundige functie. Ze worden toegevoegd in kleine hoeveelheden aan een product en zijn functioneel. Ze zorgen dat de kwaliteit van het voedsel hoog blijft." Immers zijn we gewend dat ons voedsel vers en lang houdbaar is.
Of je gezond eet of niet, ligt aan je voedingspatroon. "Tegenwoordig is er een overvloed aan keuzes. Het probleem is dat mensen geneigd zijn om de verkeerde combinaties te maken. Het eten van een winegum is prima maar een hele zak natuurlijk niet. Het eten van een zak winegums betekent vaak ook dat je weer minder van andere gezondere producten eet."
Je eet geen E-nummers, je eet producten waar E-nummers in zitten. Elke stof is toxisch als je er teveel van eet of drinkt (ook water), en E-nummers zijn vaak in lage concentratie aanwezig. Daarom krijg je niet snel teveel E-nummers binnen.
E-nummers kunnen worden gebruikt om ongezonde producten nog lekkerder en aantrekkelijker te maken. Producten met grote hoeveelheden suiker, zout of vet passen alleen in een beperkte mate binnen een gezond voedingspatroon. Van Boekel: "Niet alle producten met E-nummers moeten op een hoop gegooid worden. Ook ik heb kritiek op bepaalde producten en ik ben er ook voor om producten waar wat op aan te merken is, zoals te veel zout of suiker, te verbeteren."
Positieve leads
Wat blijkt nou, waar het gros van de reacties op social media niet erg positief was, heeft Tiny van Boekel zelf ook bijzonder positieve reacties ontvangen. Zo getuigd zijn reactie op de affaire in een interview met Resource: “Ik heb een aantal persoonlijke mails gekregen, veelal positief maar enkele negatief en krijg van meerdere kanten reacties toegestuurd. Het is toch wel met verwondering dat ik hier naar kijk, met name de ongenuanceerdheid van de reacties. Ik vind het als fenomeen interessant maar trek het me niet aan. Sommige mensen wensen me sterkte. Dat vind ik lief maar is echt niet nodig.”