Zoute tomaten, zoute aardappelen

Door droogte, stijgende zeespiegels in kustgebieden, maar ook een overvloedig gebruik van kunstmest, nemen problemen met te zoute bodems toe. Onder andere in de teelt van tomaten kan dit flinke problemen opleveren. Niet voor onze Nederlandse tomaten uit de kas, maar wel op veel andere plekken in de wereld, zoals bijvoorbeeld Spanje. Rumyana Karlova, universitair docent bij het Laboratorium voor Plantenfysiologie, zoekt uit hoe planten hiermee dealen, zodat ook op die bodems de tomatenteelt voldoende op peil kan blijven en telers kunnen kiezen welke combinatie van eigenschappen voor hun situatie het beste past.

Wat gebeurt er met tomaten als ze in te zoute bodems staan?

‘Zoals te veel zout giftig is voor mensen, is het dat ook voor planten. Je ziet dat planten minder water en nutriënten opnemen uit de bodem en dus langzamer gaan groeien en minder of kleinere vruchten leveren. Toch bestaan er ook trucjes in planten waardoor ze hier mee om kunnen gaan. In elke plantencel bevindt zich een vacuole, een blaasje gevuld met vocht omhuld door een membraanlaagje. Sommige planten stoppen efficiënt het overschot aan zouten in de vacuole, waar ze minder kwaad kunnen. Er bestaan speciale transporter-eiwitten in het membraan tussen de cel en de vacuole die dit regelen.’

Waar staan jullie nu in het onderzoek naar zoutstress in tomaten?

‘We willen weten welke genen betrokken zijn bij de processen in de cel om hier mee om te gaan. Met die kennis kunnen veredelaars weer veel gerichter de tomaten aanpassen. We bestuderen 140 variëteiten, waarin we ook verschillen verwachten in het omgaan met zoutstress. We gebruiken meerdere exemplaren van elke type, dus het gaat om proeven met meer dan duizend planten.

Bij dit soort onderzoek kun je vaststellen wat de belangrijkste genen zijn die betrokken zijn bij zoutstress in tomaat. De kunst is om dan de genen die hierin veel andere genen aanzetten, zogenaamde masterregulatoren, te vinden. We hopen dan uiteindelijk ongeveer tien genen over te houden die je kunt gebruiken bij de veredeling.’

Maakt teelt op zoute bodem uit voor de smaak?

‘Ja, dat verwachten we wel. We werken samen met een onderzoeksgroep in Italië en die vertelden ons dat de meest smaakvolle tomaten komen uit Sicilië, waar ze groeien met gebruik van brak water. Zoutresistente tomaten bestaan dus al, maar als we de betrokken genen kennen, kunnen we die inzetten voor nog meer rassen op meer plekken.’

Kun je dit ook in andere gewassen toepassen?

‘We doen ook onderzoek naar zouttolerantie in aardappelen. Die behoren net als de tomaten tot de familie van de nachtschades. En aardappelen zijn ook gevoelig voor zoutstress. Toch zijn de verschillen groot. Bovendien, bij tomaten eet je de vruchten, bij aardappelen de ondergrondse knollen. Die staan in direct contact met het zoute water in de bodem. Je zult dus veel opnieuw moeten uitzoeken. Maar ik geloof zeker dat we met slimme selectie en veredeling het potentieel van planten nog beter kunnen gaan benutten want hun aanpassingsvermogen is ongekend, zowel op een evolutionaire tijdsschaal van 500 miljoen jaar -sinds de komst van de landplanten- als hun eigen levenscyclus. Planten kunnen namelijk niet weglopen, terwijl hun omgeving wel continu verandert. Dat potentieel tot aanpassing aan veranderende omstandigheden beginnen we pas net te ontrafelen’