Nieuws
Natuur en cultuur hebben elkaar hard nodig
Cultuurverschillen leiden vaak genoeg tot onbegrip over natuurbescherming. Daar komt wellicht verandering in. Een nieuw internationaal rapport, onder leiding van de Wageningse antropoloog Bas Verschuuren, beschrijft richtlijnen waarmee cultuur en spiritualiteit een stevigere plek kunnen krijgen in het ontwerp, bestuur en beheer van beschermde natuurgebieden. Dit komt zowel de natuur als cultuur wereldwijd ten goede.
De natuur heeft voor iedereen weer een andere betekenis. Maar welk wereldbeeld is dan leidend? Rekening houden met de culturele en spirituele betekenis van natuur voor inheemse mensen, religieuze groepen en het algemeen publiek, leidt tot meer draagvlak voor natuurbeheer. Het zorgt ervoor dat beschermde gebieden duurzamer worden, diverser en sociaal gerechtvaardigd.
Verschillende wereldbeelden
Een nieuw rapport van de International Union for the Conservation of Nature (IUCN) en de Conventie van Biologische Diversiteit (CBD), beschrijft hoe dit bereikt kan worden. “Door te erkennen dat er verschillende wereldbeelden zijn, door natuur en cultuur te verbinden en door alle belanghebbenden te betrekken bij het ontwerp, bestuur en beheer van beschermde gebieden,” zegt Bas Verschuuren, docent bij de vakgroep Bos- en Natuurbeleid aan de WUR.
Als je bedenkt dat de meeste wereldtalen niet eens een specifiek woord hebben voor natuur, dan begrijp je hoe belangrijk het is om te weten wat mensen verstaan onder natuur en welke waarde dit voor ze heeft.
Verschuuren is ook hoofdonderzoeker van de publicatie en medevoorzitter van de IUCN Specialist Group on Cultural and Spiritual Values of Protected Areas (CSVPA). “Als je bedenkt dat de meeste wereldtalen niet eens een specifiek woord hebben voor natuur, dan begrijp je hoe belangrijk het is om te weten wat mensen verstaan onder natuur en welke waarde dit voor ze heeft.”
Zes principes
Verschuuren en zijn team noemen zes principes die de basis vormen voor 41 richtlijnen:
- Respecteer diversiteit
- Bouw diverse netwerken
- Zorg voor veiligheid en inclusiviteit
- Houd rekening met verandering
- Erken rechten en verantwoordelijkheden
- Ondersteun de verbinding tussen natuur en cultuur
De richtlijnen zijn bedoeld voor natuurbeheerders en -bestuurders. Elke richtlijn is geïllustreerd met een praktijkvoorbeeld dat laat zien hoe dit geïmplementeerd is in een natuurgebied ergens ter wereld.
Westers concept
“Natuurbescherming zoals wij dat kennen is een westers concept dat inmiddels over de hele wereld is geëxporteerd,” legt Verschuuren uit. “De eerste nationale parken zijn in Amerika opgericht, in een tijdsgeest waarin oorspronkelijke bewoners ruimte moesten maken voor afgeschermde natuur en vooruitgang. Dit gedachtegoed past niet meer bij deze tijd. Natuur blijft wel belangrijk voor het behoud van biodiversiteit, maar ook voor onze identiteit en, zoals we dat in de huidige pandemie ervaren, onze mentale en spirituele gezondheid. In het huidige natuurbeheer kun je hier niet meer omheen.”
Het nieuwe rapport biedt praktische handvatten om juist de culturele en spirituele betekenis van natuur te gebruiken om natuurbeheer te verbeteren. Het gaat daarbij uit van de relaties die mensen met hun omgeving hebben. “Dit geldt niet alleen voor inheemse groepen, die wereldwijd vanuit hun eigen cultuur meer biodiversiteit beschermen dan alle aangewezen natuurgebieden bij elkaar. We zien dit ook terug in Nederland waar natuur en cultuurhistorie vrijwel overal met elkaar verstrengeld zijn. De veranderende maatschappij stelt ook eisen aan de natuur. Zo is bijna iedere boom een klimaatheld, daar kun je niet meer omheen in het beheer.”
Trainingen
De richtlijnen zijn een inspiratie voor iedereen die zich bezighoudt met het beheer, beleid en management van beschermde gebieden. Eerder kwam er al een wetenschappelijk boek uit over dit onderwerp. Als volgende stap worden de richtlijnen omgezet in een programma met trainingen voor bijvoorbeeld gebiedsmanagers. Deze trainingen zullen ook relevant zijn voor inheemse mensen, maatschappelijke organisaties en religieuze groeperingen die land in beheer hebben of bij willen dragen aan het beheer van natuurgebieden.
Volgens Emma Lee, co-auteur en Tasmaanse Aboriginal, is de focus op culturele en spirituele motivaties voor natuurbescherming een cruciale ontwikkeling: “We hopen een enorme verandering te realiseren door te benoemen dat we gebieden alleen kunnen beschermen met inclusiviteit, respect, rechtvaardig en gastvrijheid naar inheemse volkeren en lokale gemeenschappen toe.”
