Leuvenumse beek: innovatielab voor beekonderzoek

Ecologische winst

De Leuvenumse beek is een voor Nederland uniek beeksysteem, zowel wat betreft natuurwaarde als landschappelijke waarde. Helaas heeft het systeem in de tweede helft van de vorige eeuw een fase van sterke degradatie doorgemaakt, waardoor unieke natuurwaarden zijn verdwenen. Door nu maatregelen te nemen die de waterkwaliteit/hydrologie verbeteren en de biologie faciliteren kan de beek weer terug op het oude kwaliteitsniveau komen, en mogelijk zelfs verbeteren.

Maatschappelijke winst

Voor de samenleving bestaat de toegevoegde waarde van het herstellen van de beek uit twee pijlers:

1. Waterveiligheid benedenstrooms, door de retentiecapaciteit te verhogen dalen de risico’s voor omwonenden en aanliggende percelen benedenstrooms,
2. De beek heeft een belangrijke recreatieve functie (denk aan toerisme, natuurbeleving, toegevoegde waarde aan bosgebied). Hoeveel mensen de beek en ook de maatregelen die al zijn uitgevoerd waarderen, blijkt wel uit de grote media-aandacht die de beek jaarlijks krijgt (denk aan het grote aantal televisieopnamen voor natuurprogramma’s dat er al is gemaakt en andere media-aandacht).

Waarom zijn de maatregelen en onderzoek in en rond de Leuvenumse Beek bijzonder? En kunnen we conclusies en adviezen doorvertalen naar andere beeksystemen?

De maatregelen en het onderzoek in de Leuvenumse beek zijn om verschillende redenen bijzonder. Ten eerste omdat de uitgevoerde maatregelen in het gebied zeer goed uitpakken; zo goed, dat het een voorbeeldgebied is geworden voor terrein- en waterbeheerders en (inter)nationale wetenschappers.

Ten tweede worden er al een relatief lange tijd herstelprojecten uitgevoerd in de beek, welke ook nog eens relatief goed gemonitord worden ten opzichte van veel andere projecten in het land. De grote interesse voor onderzoek in de beek gaat al terug naar de jaren zestig van de vorige eeuw (o.a. de studies uitgevoerd door het toenmalige Rijksinstituut voor Natuurbeheer) en er zijn zelfs beschrijvingen van de fauna uit begin vorige eeuw. Dit maakt het één van de best bestudeerde beken in Nederland. Voor het doen van onderzoek en het evalueren van maatregelen is dit een perfect uitgangspunt, omdat je goed kan zien wat er verandert in een systeem door een bepaalde maatregel.

Ten derde is het bijzonder dat een beek van dit formaat zo veel aanliggende gronden heeft die in het bezit zijn van natuurorganisaties. Dit maakt de beek een perfecte omgeving voor experimenten en het testen van maatregelen, zonder dat dit problemen geeft voor aangelanden. Hier komt een argument van meer technische aard bij, en dat heeft te maken met de meerdere beektakkenstructuur van de beek. Die vergemakkelijkt het doen van wetenschappelijk onderzoek, dat strikte eisen stelt aan het ontwerp van een statistisch onderbouwbare proefopzet. Een zuivere proefopzet is weer erg belangrijk voor het doorvertalen van de resultaten van onderzoek naar andere beken.

De vertaalbaarheid van resultaten verzameld in de Hierdense beek naar andere beken is sowieso groot. De problemen waar de beek mee kampt zijn wijd verbreid op de hogere zandgronden en daardoor vertaalbaar naar de situatie in grote delen van hoog Nederland. De unieke plek maakt het testen van allerlei innovatieve onderzoeksvragen mogelijk die op andere plekken door ruimtegebrek, intensief gebruik van de aanliggende gronden, etc. niet goed realiseerbaar zijn. De beek helpt beekherstel en waterbeheer dus een stap vooruit.

Waarde van het uitgevoerde en komende onderzoek

Zoals hierboven genoemd zijn het de innovatieve onderzoeken in de beek die zeer waardevol zijn voor het waterbeheer in Nederland (en ook daarbuiten) in het algemeen. Wageningen Environmental Research en Waterschap Vallei en Veluwe spelen zo een belangrijke rol in de innovatie van het waterbeheer en -herstel.

Het voorgestelde onderzoek gaat verder in op de op wereldschaal unieke beekherstelmaatregel zandsuppletie en laat straks het belang van herstel door het verbinden van de beek en het verdroogde beekdal laten zien. Straks weten we hoe we de sponswerking van een natuurlijk beekdal kunnen herstellen en wat voor winst dit geeft m.b.t. bijv. de waterbalans, nutriëntenstromen en biodiversiteit. Nuttige en direct praktisch toepasbare kennis die door waterbeheerders in heel het land kan worden gebruikt.