Vogelgriep

Het aviaire influenza-virus wordt onderverdeeld naar de twee eiwitten die op de buitenkant van het virus aanwezig zijn: Haemagglutinine (H) en Neuraminidase (N).

Er zijn op dit moment 16 H-typen en 9 N-typen bekend, die in verschillende combinaties kunnen voorkomen. Het virus bestaat uit een laag- en een hoogpathogene (= laag en hoog ziekte verwekkende) variant. Alle subtypen kunnen laagpathogeen zijn voor de kip, dus ook H5 en H7.

Milde vorm (LPAI)

De effecten van het laagpathogene virus variëren van zeer lichte verschijnselen tot ernstige ziekte.

Kenmerken:

• Luchtwegbezwaren
• Eiproductiedaling
• Milde tot zware ontsteking van de luchtpijp
• Longontsteking
• Gezwollen kop

Als er hoge sterfte is bij deze variant dan komt dit meestal door secundaire infecties. Het gevaar is altijd aanwezig dat deze laagpathogene varianten kunnen veranderen in hoogpathogene varianten na introductie in kippen en kalkoenen.

Gevaarlijke vorm (HPAI)

Klassieke vogelpest wordt veroorzaakt door hoogpathogene influenzastammen. Deze behoren tot nu toe altijd tot de subtypen H5 of H7. Het virus veroorzaakt ernstige ziekte en plotselinge toename in sterfte.

Kenmerken:

• Oedeem aan hoofd, aangezicht en nek onderhuidse bloedingen in poten, lellen en de kam
• Weefselsterfte
• Luchtwegproblemen
• Overvloedige traanvorming
• Ontsteking bijholte van de neusholte
• Diarree
• Sloom
• Ruw verenkleed
• Eiproductiedaling

Ziektebeeld bij zoogdieren

Een hond of kat met vogelgriep kan verschijnselen hebben als koorts, hijgen en benauwdheid, sloomheid, oogontsteking en soms oog- en neusuitvloeiing en zenuwverschijnselen zoals trillen of wankel lopen.

Besmetting van vogels

Vogels, inclusief pluimvee, kunnen op diverse manieren vogelgriep oplopen:

• Via direct of indirect contact met besmette vogels; besmette vogels verspreiden het virus via luchtwegen, oogvocht en uitwerpselen
• Via besmet materiaal zoals voer, kratten, transportmiddelen en mensen die via hun schoenen of kleding in contact zijn geweest met het virus
• Via stof uit een besmette stal (die door de lucht wordt verspreid)

Bij de introductie vormt vooral pluimvee dat buiten wordt gehouden een belangrijk risico, omdat deze dieren in direct of indirect contact kunnen komen met mogelijk besmette wilde (water)vogels. Daarnaast vormt de (illegale) import van siervogels een belangrijk risico. Omdat import van pluimvee, broedeieren en onbehandelde pluimveeproducten in Europa verboden is lijkt de introductie via deze route vermoedelijk klein.

Lees ook dit artikel:

• Hoe onze kippen vogelgriep krijgen - Magazine Wettelijke Onderzoekstaken (WOT), 2020

Verspreiding op een pluimveebedrijf

Incubatie varieert van 10 dagen tot wel 3 weken en is afhankelijk van dier, soort en omstandigheden. Voordat duidelijk is dat er sprake is van een besmetting met vogelgriep door het optreden van massale sterfte, scheiden de dieren wel het virus uit. Er is dan dus al geruimte tijd onopgemerkt een besmettingsbron aanwezig op het bedrijf, voordat maatregelen ter bestrijding worden genomen.

Verspreiding bij mensen

De kans dat een mens besmet raakt is klein en de symptomen zijn meestal heel mild. Toch is het verstandig om contact met besmette dieren te voorkomen. Als een mens besmet raakt is er een kans dat het virus zich uiteindelijk aanpast aan de mens. Ook kunnen vogelgriepvirussen genetische informatie uitwisselen met andere influenzavirussen, zoals de seizoensgriep bij mensen. Dit is een mogelijkheid wanneer een mens op hetzelfde moment besmet zou raken met beide virussen.

De kans op deze genetische vermenging is dus heel klein. Maar dit is hoogstwaarschijnlijk wel eerder gebeurd, er zijn aanwijzingen dat de Spaanse griep in 1918, de Aziatische griep in 1957 en de Hongkong griep in 1968 werden veroorzaakt door gemengde influenzavirussen. Een nieuw gemengd virus kan leiden tot een pandemie, omdat mensen nog geen weerstand hebben opgebouwd tegen zo’n nieuwe griepvariant.

Wij testen zowel materiaal van pluimvee van bedrijven uit het monitoringsprogramma, als materiaal afkomstig van bedrijven waar een vermoeden van besmetting van vogelgriep is. Ook onderzoeken we dode, wilde (water)vogels. Zo sporen we vogelgriep zo vroeg mogelijk op. 

Bekijk onze dienst:

• Diagnostiek van pluimvee en (sier)vogels

Infographic over het testen van onderzoeksmateriaal:

Vaccineren van pluimvee is mogelijk, maar er zitten veel haken en ogen aan. Wij verrichten onderzoek naar vaccins, bekijk ons nieuws:

Vanaf een besmet bedrijf kan men makkelijk het vogelgriepvirus verslepen na contact met besmette dieren of mest. Vooral via kleding, schoenen en handen. Het virus kan al geruime tijd aanwezig zijn voordat de ziekte opgemerkt wordt. Het is daarom altijd van belang om de basisregels voor hygiëne goed te volgen.

Pluimveehouders wordt ook geadviseerd om hygiëneregels in acht te nemen voordat zij naar een plaats gaan waar ze andere pluimveehouders of pluimvee kunnen treffen.

Wat kunnen pluimveehouders doen?

Wat kunnen pluimveehouders doen?

• Neem zo kort mogelijk voor vertrek een douche of was uitgebreid en vergeet daarbij het haar niet
• Trek schone kleren en schoenen aan die voor het bezoek zijn gereserveerd
• Was voor vertrek nog de handen met water en zeep
• Neem niet meer mee dan nodig is
• Bezoek geen andere plaatsen waar voor vogelgriep gevoelige dieren zijn (kippen, ganzen, struisvogels etc.), bijvoorbeeld andere boerderijen, een dierentuin of kinderboerderij
• Wissel na thuiskomst direct van kleding en schoenen, voor het bedrijfsgedeelte te betreden

Wat doet de overheid tegen verspreiding van vogelgriep?

Wanneer het risico op introductie van HPAI virus bij pluimvee hoog is, dan kan de overheid maatregelen instellen om verspreiding te voorkomen. Dat kan bijvoorbeeld gaan om een bezoekverbod, ophok- en afschermplicht en extra regels voor vervoer. In een gebied rondom een besmet pluimveebedrijf wordt een vervoersverbod ingesteld voor alle vogels en broed- en consumptie-eieren. Ook geldt het verbod voor mest van vogels en gebruikt strooisel, en voor andere dieren en dierlijke producten afkomstig van bedrijven met gevogelte. Daarnaast gelden aanvullende regels voor de jacht om watervogels niet te verstoren.

Monitoringsprogramma's

Nederland kent sinds de uitbraak van HPAI H7N7 vogelgriep in 2003 een monitoringsprogramma om een vinger aan de pols te houden. Gehouden pluimvee wordt geregeld gecontroleerd op antistoffen tegen het virus. Op deze manier is aviaire influenza in een vroeg stadium te ontdekken en kan de verspreiding van het virus beperkt blijven. Daarnaast is er een dode wilde vogel monitoringprogramma in Nederland. Het gehele jaar worden dood gevonden wilde vogels getest op aanwezigheid van vogelgriepvirus. Zo houden we in de gaten wanneer een HPAI virus Nederland binnenkomt met wilde trekvogels. 

Welke regels zijn er in de EU om vogelgriep tegen te gaan?

Binnen de Europese Unie is er regelgeving om te voorkomen dat aviaire influenza door besmet pluimvee of transportmiddelen Europa wordt binnengebracht of zich verspreidt. Zo moeten veehouders en transporteurs van levende dieren hygiënische maatregelen nemen om besmetting en verspreiding met het vogelgriepvirus te voorkomen. 

Bekijk ook onze dienst:

• Desinfectiemiddelen testen (Engels)

Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) is hét instituut dat onderzoek uitvoert naar vogelgriep in Nederland. Wij verrichten alle diagnostiek rondom vogelgriep voor de Nederlandse overheid. Zo sporen we vogelgriep zo vroeg mogelijk op. Naast de laboratoriumtesten adviseert WBVR ook over bestrijdingsstrategieën, risico-inschattingen met epidemiologische modellen en stelt risicoanalyses op. Dit is noodzakelijk om maatregelen te kunnen nemen tegen de vogelgriep.

Analyse herkomst virussen

We onderzoeken de herkomst van vogelgriep, door genetische analyse van nieuwe virussen die worden aangetroffen in Nederland. Ook voeren onze onderzoekers genetische analyses uit om te onderzoeken of virussen op pluimveebedrijven op elkaar lijken. Dit maakt duidelijk of er aanwijzingen zijn voor bedrijf-naar-bedrijf transmissie, of dat het waarschijnlijker is dat het gaat over afzonderlijke introducties door wilde vogels. Bij dat onderzoek kijken we naar aspecten als:

• Verschillen tussen bedrijfstypen
• Geografische ligging en ligging ten opzichte van water en natuurgebieden
• Welke wilde vogels spelen een rol bij de introductie van virussen naar Nederland
• Hoe komt het virus binnen in de pluimveestal

Omdat uitloopbedrijven een groter risico lopen op introductie van vogelgriep onderzoeken we dat ook, waaronder het testen van nieuwe methoden om wilde (water)vogels uit de uitloop te weren, zoals met een laser.

Testen van vaccins en desinfectiemiddelen

Wij verrichten onderzoek naar vaccinontwikkeling en toedieningsmethoden van vaccins. In opdracht van de overheid testte WBVR in de High Containment Unit de effectiviteit van vaccins bij legkippen. Vervolgens is een veldproef gestart om nieuwe vaccins te testen.

WBVR kan daarnaast ook voor klanten testen of desinfectiemiddelen effectief zijn in het doden van het vogelgriepvirus.

Onze rol in het onderzoek naar vogelgriep:

Factsheet over natte natuur

Deze factsheet is opgesteld door WBVR en gericht op werknemers die te maken hebben met ontwikkeling van nieuwe natte natuur en ruimte voor water in Nederland.

• Download de factsheet (september 2022)

Wetenschappelijke publicaties

• Rijksoverheid, ministerie van LNV
• Nederlandse Voedsel en Warenautoriteit (NVWA)
• RIVM vragen en antwoorden
• Gezondheidsdienst voor Dieren (GD) Deventer
• World Organisation for animal health (OIE)
• Food and Agriculture Organization (FAO)
• Europese regelgeving
• Roadmap Strategische Aanpak Vogelgriep (maart 2019, Rijksoverheid)