Coronavirus
In de natuur komt een grote variatie aan coronavirussen voor, die in tal van diersoorten ziekte kunnen veroorzaken. Diverse coronavirussen zijn zoönosen: ze kunnen overspringen naar de mens. SARS-CoV-2 is eind 2019 in Wuhan (China) overgesprongen naar de mens en veroorzaakt de ziekte COVID-19.
Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) doet onderzoek naar besmettelijke dierziekten in Nederland. Als een onbekende zoönose - zoals het SARS-coronavirus in 2019 - opkomt, kan WBVR daar snel onderzoek naar doen. Monsters van een verdacht dier(soort) worden dan onderzocht via een diagnostische pijplijn die WBVR heeft opgezet voor snelle detectie en karakterisering van nieuwe ziekteverwekkers.
Op diverse manieren werken onze onderzoekers aan het bestrijden en voorkomen van het coronavirus en de ziekte COVID-19.
1. Diagnostiek bij dieren
WBVR heeft een diagnostische test beschikbaar voor het testen op het coronavirus bij dieren. Dat doet WBVR uitsluitend in risicosituaties en in overleg met NVWA. In Nederland zijn er in 2020 besmettingen op nertsenbedrijven aangetroffen, waarvoor WBVR de bevestigingstests uitvoerde. Wereldwijd zijn er steeds meer gevallen van huisdieren die gevoelig zijn voor het coronavirus. Verdere studies zijn nodig om te begrijpen of en hoe verschillende dieren kunnen worden getroffen door het virus.
In samenwerking met diverse partners heeft WBVR diagnostische tests ontwikkeld om coronavirus infecties of antistoffen aan te tonen in diverse diersoorten.
2. Vaccinontwikkeling
Samen met Universiteit Utrecht en Intravacc werkt WBVR aan de ontwikkeling van een intranasaal vaccin tegen het coronavirus. Het vaccin zal bestaan uit een Newcastle Disease Virus (NDV) vector die het spike-eiwit (S) van SARS-CoV-2 tot expressie brengt. De virale vectortechnologie en dierfaciliteiten van WBVR worden hiervoor ingezet.
3. Testen van vaccins en antivirale middelen
WBVR en de Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI) werken samen aan de bestrijding en het voorkomen van het coronavirus. WBVR heeft preklinische modellen voor SARS-CoV-2 ontwikkeld, zodat vaccins en antivirale middelen tegen het virus op werkzaamheid en veiligheid kunnen worden getest. Zo hebben onze experts een COVID-19 model in hamsters ontwikkeld. WBVR biedt ook virus neutralisatie tests (VNTs) aan tegen SARS-CoV-2 varianten.
4. Testen van desinfecterende middelen
WBVR ontwikkelt methoden om de effectiviteit van desinfecterende middelen voor het inactiveren van verschillende coronavirussen te testen.
5. (Inter)nationaal samenwerken en expertise delen
- WBVR neemt deel aan de COVID-19 werkgroep van de World Health Organization (WHO), die zich bezighoudt met de ontwikkeling van diermodellen voor het testen van effectiviteit en veiligheid van nieuwe vaccins.
- Wageningen University & Research (en daarmee WBVR) is partner van the Netherlands Centre for One Health (NCOH). Vanuit dit open innovatienetwerk wordt het project COVID-19 bestrijden bij dieren en mensen uitgevoerd.
- WBVR maakt onderdeel uit van de COVID-19 deskundigengroep dierziekten van het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit.
- In het Signaleringsoverleg Zoönosen (SO-Z) stemmen veterinaire onderzoekers, waaronder van WBVR, voortdurend af met volksgezondheidonderzoekers van met name RIVM en GGD.
- Deskundigen van WBVR hebben zitting in het OMT-Z (Outbreak Management Team Zoonosen) om ontwikkelingen die van belang zijn voor de beheersing van zoonose-uitbraken te bespreken.
Vragen en antwoorden over het coronavirus
Bij welke dieren komt het coronavirus voor?
In de natuur komt een grote variatie aan coronavirussen voor, die in tal van diersoorten ziekte kunnen veroorzaken. Bijvoorbeeld canine coronavirus (CCV) bij honden, feline corona (FCV) bij katten, porcine epidemic diarhea virus (PEDV), transmissible gastroenteritis virus (TGEV) en porcine respiratory coronavirus (PRCV) bij varkens en infectieuze bronchitis virus (IBD) bij kippen. Dit zijn veelal diersoort specifieke virussen die nietop de mens overdraagbaar zijn.
Draagt elke vleermuis dit coronavirus bij zich?
Er zijn meer dan 1200 soorten vleermuizen op de wereld en het gaat om grote aantallen: een kwart van alle zoogdieren is een vleermuis. Vleermuizen tolereren een groot aantal virussen. Die virussen zitten in hun lijf, ze bestrijden ze niet, maar ze worden er ook niet ziek van. In zijn natuurlijke omgeving kan de vleermuis een virus doorgeven aan een zogenaamd gastdier. Dat kan door bijten zijn, maar ook via ontlasting of bloed. Elk vleermuissoort is gevoelig voor een eigen spectrum aan virussen. De Chinese Hoefijzervleermuis is drager van een voorouder van SARS-CoV-2. Bij deze vleermuis zijn eerder virussen aangetroffen die een zeer grote gelijkenis vertonen, zoals SARS.
Zijn alle coronavirussen schadelijk voor de mens?
Bij mensen veroorzaken coronavirussen doorgaans gelukkig alleen een verkoudheid. Coronavirussen die van dieren naar mensen overspringen, kunnen daarentegen wél ernstige ziekte veroorzaken. Dit kwam eerder voor bij de coronavirussen die SARS en MERS veroorzaken; ernstige luchtweginfecties die dodelijk kunnen zijn bij mensen, en in 2019/2020 bij SARS-CoV-2.
Waar komt het huidige virus SARS-CoV-2 vandaan?
Op basis van onderzoek naar de oorsprong van het virus kan inmiddels geconcludeerd worden dat de markt in Wuhan (Huanan Seafood Wholesale Market), waar levende dieren verhandeld werden, een belangrijke rol speelde bij de oorspronkelijke verspreiding van het virus. De eerste patiënten in December 2019 hadden allemaal een link met deze dierenmarkt. Diverse diersoorten die daar levend werden verhandeld zijn gevoelig zijn voor SARS-CoV-2. Waarschijnlijk is het coronavirus van de vleermuis via een tussengastheer overgesprongen naar de mens. Genetische analyses van de eerste virussen wijzen op twee verschillende stammen die opdoken in mensen in November 2019. Vervolgens is het virus zich gaan verspreiden van mens op mens, via de lucht en contact met besmette oppervlakken.
Kunnen huisdieren besmet raken?
De kans is erg klein dat (landbouw)huisdieren besmet raken met het coronavirus SARS-CoV-2. Kippen konden in onderzoeken niet geïnfecteerd worden met SARS-CoV-2 en varkens verspreidden het virus niet na infectie. Honden en katten zijn gevoelig voor het virus, maar lijken geen grote rol te spelen in de verspreiding. In Nederland zijn besmettingen (door mensen) van nertsen op nertsenbedrijven vastgesteld en hebben daarna ook andersom besmettingen van nertsen op mensen plaatsgevonden. Alle nertsenbedrijven in Nederland zijn in 2020 geruimd om reden van het risico voor de volksgezondheid. Aangeraden wordt om algemene hygiënemaatregelen in acht te houden, en als je COVID-19 klachten hebt, de verzorging van (huis)dieren over te dragen aan een iemand anders.
Kan voedsel besmet raken?
Bij enkele slachterijen in Nederland zijn besmettingsgevallen van personeel met het coronavirus bekend. Er is geen bewijs dat voedsel, zoals vlees, een bron is om het coronavirus over te dragen. Het virus heeft mens of dier nodig om in leven te blijven en te groeien. Dat kan niet in voedsel. Bovendien zijn er geen infecties van het coronavirus bekend bij bijvoorbeeld varkens, koeien en kippen.