Longread
In 2050 volop kansen voor bedekte teelt in Nederland
Wageningse onderzoekers zien voldoende mogelijkheden voor de bedekte teelt in Nederland in 2050. Het essay ‘De kracht van glas’ geeft inzicht hoe de sector zich kan door ontwikkelen. Belangrijke ontwikkelingen zijn een veranderende consumentenvraag richting veilige en gezonde producten, klimaatverandering, de noodzakelijke energietransitie en het voorkomen van schade door weersextremen. Aan de hand van gesprekken met deskundigen binnen en buiten de sector en op basis van beschikbare expertise en feiten tekenen de onderzoekers vergezichten die organisaties en bedrijven in het tuinbouwcluster uitdagen tot het ontwikkelen van eigen toekomstbeelden en onderzoeksvragen.
Het essay is geschreven in opdracht van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en geeft op belangrijke thema’s aan waar de sector zich op moet voorbereiden voor een toekomstbestendige bedekte teelt in 2050 en een daarbij verwacht productassortiment.
Behoefte van de consument verandert sterk in komende decennia
De onderzoekers verwachten dat het consumentengedrag wereldwijd sterk zal veranderen. Belangrijke criteria die het gedrag bepalen zijn de emotie van de consument, local for local, voedselveiligheid en een ‘natuurlijke’ productiewijze. Verse of bewerkte groenten zullen een groter bestanddeel van het dagelijks voedsel gaan vormen. Daarnaast zal het belang van planten in een gezonde werk- en leefomgeving groeien. Gezonde producten zullen meer op de persoon of het individu worden afgestemd. Het basisassortiment, zoals tomaat, paprika, chrysant en zacht fruit, zal blijven, maar nieuwe producten vanuit de buitenteelt en zuidelijkere landen en/of geheel nieuwe producten, gericht op inhoudsstoffen en waardetoevoeging zullen het toekomstige productsortiment gaan bepalen.
Klimaatverandering kan positie bedekte teelt versterken
Het klimaat verandert geleidelijk en weersextremen, zoals droogte, hoge en lage temperaturen en extreme neerslag, zullen vaker optreden. De bedekte teelt kan hierop anticiperen, zodat teelten minder kwetsbaar zijn. In landen rond de Middellandse Zee zet de klimaatverandering de waterbeschikbaarheid sterk onder druk; hierdoor komt de productie- en leveringszekerheid in die landen in gevaar. Voor de bedekte teelt in Nederland speelt dit niet of nauwelijks en dit versterkt haar concurrentiepositie.
Externe CO2-voorziening grootste uitdaging
De sector werkt al langer toe naar een klimaatneutrale glastuinbouw zonder gas middels het programma ‘Kas als Energiebron’. Deze energietransitie biedt kansen voor de toekomst van de bedekte teelt in Nederland. In de periode tot 2030 zijn voor energiebesparing en energievoorziening zonder CO2-emissie nog forse inspanningen nodig van de sector en de overheid. Hiervoor zijn verschillende technieken, technologieën, teeltmethoden en -concepten en alternatieve energiebronnen nodig, zoals geothermie, collectieve warmte en CO2 projecten en stimulerende tariefstructuren.
Richting 2050 zal de sector verder moeten verduurzamen om klimaatneutraal te worden, waarbij externe CO2-voorziening voor de bedekte teelt in Nederland de achilleshiel is en dit maakt samenwerking met partijen buiten de sector noodzakelijk.
Preventie gaat grotere rol spelen
Het voorkomen van schade door ziekten en plagen en/of weersextremen brengt de bedekte teelt in een gunstiger positie. Teelten zijn dan minder kwetsbaar, waarmee de leveringszekerheid kan worden geborgd. Alleen hagelbuien en stormen vormen voor de bedekte teelt nog steeds een bedreiging, maar treden vaak regionaal op en hier kan in de locatiekeuze rekening mee worden gehouden.
Voor sommige buitenteelten kan de overstap naar de bedekte teelt een interessante optie zijn. Deze ontwikkeling zien we nu al bij zacht fruit. De overstap wordt ook bepaald door het jaarrond kunnen bedienen van afnemers met hoogwaardige producten, waar de consument voor wil betalen. De overstap naar de bedekte teelt zal in de toekomst dan ook voor die hoogwaardige producten toenemen. Het kastype zal daarbij meer variatie laten zien, zoals foliekassen, netkassen en regenkappen.
Flexibiliteit randvoorwaarde voor succes
Beslissend voor de verdere ontwikkeling van de bedekte teelt in Nederland is verder het bewerkstelligen van dynamiek in bestaande structuren en instituties ten aanzien van zaken als keten, markt, financiering en samenwerking. Vaste en logge structuren zijn funest om snel te kunnen reageren op ontwikkelingen in de omgeving zoals het overheidsbeleid en verschuivingen in de markt. Flexibiliteit is dus een vereiste en draagt bij aan een continue vernieuwing van concepten rond producten, ketens en samenwerking. Op deze manier flexibiliseren en revitaliseren kost veel inspanning. De beter presterende bedrijven innoveren vaker radicaal dan de minder presterende bedrijven.
Ruimte voor zowel bedrijven met kostprijsfocus als met focus op meerwaarde
Voor de bedekte teelt in Nederland liggen er goede kansen in de toekomst, omdat de bedekte teelt zekerheid biedt voor hoge productkwaliteit, duurzaamheid en jaarrond levering. Het areaal bedekte teelt zal richting 2050 mogelijk dalen. Er zal wel een grotere variatie in kastypen zijn, denk hierbij aan hightech kasdekken, foliekassen, netkappen, etc. Het aantal bedrijven zal daarbij verder afnemen.
Er is een redelijk autonome ontwikkeling, ofschoon incidentele fluctuaties ook zullen voorkomen. We verwachten enerzijds dat er een klein aantal maar zeer grote ondernemingen zullen zijn voor de hoofdproducten (kostprijsfocus). Anderzijds ontstaan er bedrijven die zich op meerwaarde richten en daardoor niet grootschalig hoeven te zijn. Druk op de ruimte (met name in West-Nederland) zal altijd een grote rol blijven spelen in het bepalen van duurzame, toekomstbestendige glastuinbouwlocaties. Het economisch belang van het tuinbouwcluster voor de Nederlandse economie is hierin bepalend.
In de toekomst zijn cross-overs met andere sectoren, zoals gezondheidszorg en energie, meer dan nu een voorwaarde om de kraamkamer te blijven voor wereldwijde innovaties in de bedekte teelt
Overheid kan sector stimuleren via crossovers
De overheid is aan de ene kant kader stellend in het ruimtelijk en milieubeleid, maar aan de andere kant kan zij innovaties ondersteunen door het inzetten van instrumenten (procesfaciliteiten, planologisch instrumentarium en financieel instrumentarium). Het programma Kas als Energiebron van overheid en glastuinbouwsector is daar een mooi voorbeeld van. In dit verband moeten ook cross-overs worden genoemd, waarin de overheid samenwerking tussen het tuinbouwcluster en andere (top)sectoren en partijen prikkelt en ondersteunt om daarmee innovaties in de bedekte teelt te stimuleren.
In de toekomst zijn cross-overs met andere sectoren, zoals gezondheidszorg en energie, meer dan nu een voorwaarde om het tuinbouwcluster op een hoog peil te laten presteren in economisch en duurzaamheid opzicht en zodoende de kraamkamer te blijven voor wereldwijde innovaties in de bedekte teelt.
Verantwoordelijkheid nemen
Dit essay laat zien dat de bedekte teelt in Nederland in 2050 beslist toekomstperspectief heeft, mits de sector en de overheid haar eigen en gezamenlijke verantwoordelijkheid nemen. Het is belangrijk dat de sector kansen blijft zien en die kansen ook weet te benutten. Modern ondernemer- en werkgeverschap, samenwerken en over de grenzen van de eigen sector kijken zijn daarin sleutelbegrippen.
Het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) heeft aan Wageningen Economic Research gevraagd een essay te schrijven over de richtingen in het productsortiment van de bedekte teelt in Nederland in 2050. Achtergrond van deze vraag is het streven naar voedselzekerheid op termijn en verdienpotentieel voor ondernemers in Nederland.
Hoewel verschillende drijvende krachten van invloed zijn op het toekomstig productsortiment, is in overleg met het ministerie van LNV de focus vooral gelegd op klimaatverandering, het voorkomen van schade door weersextremen, veilige teelt, gezonde producten, een klimaatneutraal 2050 en de vraag van de consument.
De studie richtte zich zowel op voedings- als sierteeltproducten. De schrijvers van het essay hebben zich hierbij laten inspireren door gesprekken met experts binnen en buiten de sector en hebben dit gespiegeld aan beschikbare literatuur op de verschillende thema’s.
Meer lezen:
- Lees het essay 'De kracht van glas'
- Cijfers over tuinbouw
- Bekijk het project 'De bedekte teelten van producten in Nederland in 2050'