Het overbruggen van de kloof; dialoog als verbindend wondermiddel?

Luisteren naar wat niet wordt gezegd

Wetenschap is steeds meer verweven met de samenleving. Kennisinstellingen, waaronder universiteiten en onderzoeksinstituten, realiseren zich steeds meer dat het belangrijk is om 'open te staan' voor de maatschappij om betrouwbaar en relevant te blijven (Berg & Lidskog, 2018). Deze connectie gaat verder dan wetenschappelijk onderzoek op zich. Het betreft de manier waarop wetenschap wordt gecommuniceerd en toegepast binnen de samenleving. Het is immers door deze verbinding met de samenleving dat wetenschap haar potentieel kan vervullen om het leven te verbeteren en bij te dragen aan een duurzame, rechtvaardige en geïnformeerde wereld.

Het aanpakken van complexe maatschappelijke uitdagingen vereist het navigeren door een complex landschap van diverse perspectieven, vaak verweven met sterke emoties. Deze gelaagde context vormt een belangrijke uitdaging, met name voor beleidsmakers en betrokken belanghebbenden. In deze dynamische omgeving is meer nodig dan alleen horen wat er gezegd wordt, het vereist luisteren naar wat niet wordt gezegd, aandacht hebben voor wat onuitgesproken blijft.

Ik geloof oprecht dat een constructieve dialoog tussen onderzoekers, experts, belanghebbenden en burgers van grote waarde kan zijn in deze context. Het kan wederzijds begrip bevorderen, empathie aanmoedigen en samenwerking vergemakkelijken. Het integreren van dialoog in onderzoek is een manier om onderzoek inclusief en relevant te maken. Andere mogelijke manieren zijn bijvoorbeeld citizen science, living labs, open science of interdisciplinaire onderzoeksprojecten. (Brandt et al., 2013; Europese Commissie, 2016; Hecker et al., 2018; Kalinauskaite et al., 2021; Wehrmann et al., 2023).

De kracht van weerstand

Een wijze vriend (een wetenschapper) zei onlangs dat wetenschappers moeten vermijden de rol van ‘de alwetende entiteit’ aan te nemen. Ik geloof dat hij terecht waarschuwde dat wetenschap niet de metaforische ‘troon van God’ moet innemen. Dit advies resoneert diep in het domein van wetenschapscommunicatie.

Hoe sterker wetenschap wordt gepositioneerd als het ‘monopolie van de waarheid', des te meer weerstand kan worden gemobiliseerd. Het benadrukt het belang van voorzichtig zijn bij het presenteren van wetenschap als DE autoriteit.

Weerstand zelf hoeft geen probleem te zijn. Er kan zelfs wijsheid liggen in weerstand, zoals ik heb geleerd van de (Lewis) methode van ‘Deep Democracy’. Vanuit een gedeeld gevoel van urgentie kan een opening worden gecreëerd om een vastgelopen debat in een dialoog te veranderen. Daarom zouden we, naar mijn mening, weerstand moeten omarmen. Dit is iets wat we hebben geleerd tijdens de maandelijkse ‘Let’s Explore’ sessies over stikstof en de samenwerking met de fossiele brandstofindustrie. Het erkennen en toestaan van emoties is moeilijk, met name in een wetenschappelijke context. Maar wanneer er ruimte voor wordt gecreëerd, kan wederzijds begrip ontstaan en kunnen alternatieve perspectieven ontstaan. Dialoog kan de kloof overbruggen tussen feiten en gevoelens.

In dit licht kan dialoog worden begrepen als een verbindende wetenschappelijke communicatiemethode die nieuwe mogelijkheden biedt voor onderzoek, samenwerking en verdeeldheid kan overstijgen.

Verschillende perspectieven

Iedereen bekijkt de wereld op een bepaalde manier. Wetenschappers kijken naar de wereld door wetenschappelijke lenzen, zoals deze zijn aangeleerd. Ze worden vaak gedreven door een toegewijde nieuwsgierigheid. Ze zijn echter niet beperkt tot één enkele rol of benadering.

Wetenschappers kunnen verschillende rollen aannemen afhankelijk van de context, de kwesties die ze aanpakken en wie ze zijn - de zuivere wetenschapper, de wetenschappelijke arbiter, de pleitbezorger van kwesties, de eerlijke bemiddelaar van beleidsopties (Pielke, 2007) en de kennisbemiddelaar (Turnhout et al., 2013).

Bewust zijn van de rol die ingenomen wordt in een dialoog helpt bij communicatie en samenwerking. Het stelt iemand in staat om zijn benadering af te stemmen op de specifieke context en doelen van de betrokkenheid. Dit kan leiden tot meer productieve en zinvolle interacties, met name met degenen die verder afstaan van bepaalde inhoudelijke expertisegebieden. Het is belangrijk om te verkennen welke rollen mensen lijken te hebben en dus te weten waar ze voor 'staan', gebaseerd op gegeven antwoorden en/of geuite meningen. Daarin zijn hun waarden en kennis verweven. We deden precies dat tijdens de Nationale Wetenschapscommunicatiedag met een dialoog over de Four futures of meet, waar mensen konden ervaren wat het is om deel te nemen aan een dialoog door te luisteren naar waarom mensen geloven wat ze geloven en waar ze voor staan.

Deze rollen bepalen ook of mensen buiten de wetenschap betrokken zijn bij onderzoek in een eerder stadium dan alleen aan het einde van de pijplijn, wanneer resultaten worden gedeeld. Wanneer mensen vanaf het begin betrokken zijn, kan het stadium van het delen van resultaten en het bewandelen van toekomstige wegen heel anders zijn, met daarnaast een grotere kans op toekomstig succes. Citizen Science is een zeer goed voorbeeld hiervan. Door burgers actief te betrekken bij onderzoek en beleidsdiscussies, kunnen instellingen hun inzet voor inclusiviteit en transparantie aantonen. Dit kan vervolgens helpen om het vertrouwen in deze instellingen te herstellen en misverstanden te verminderen.

Verschillende vormen en diepere inzichten

Verschillende vormen van dialoog kunnen diepere inzichten bieden. Zo kan bijvoorbeeld een 'soft shoe shuffle' de perspectieven van mensen over een onderwerp onthullen, zelfs zonder te spreken. Degenen die meer 'soft spoken' zijn, nemen deel op basis van de positie die ze innemen in de ruimte tijdens zo'n gesprek. Deze techniek is een van de technieken van de methode van Deep Democracy, die verschillende manieren biedt voor mensen om perspectieven uit te wisselen over een specifiek onderwerp.

Bovendien is onze ervaring met 'fish bowls' waardevol. We hebben dit format recentelijk gebruikt in een dialoog over de uitdagingen met betrekking tot biodiversiteitsverlies en klimaatverandering. Dit format zorgt ervoor dat niet alleen panelleden of de geselecteerde geleerden een stem hebben. Mensen uit het publiek worden uitgenodigd om ook deel te nemen aan de discussie. Kennis en wijsheid van iedereen die aanwezig is, kan worden gehoord, wat leidt tot een dieper begrip en de erkenning van emoties rond een onderwerp en mogelijke manieren om verder te gaan.

Ontwikkelingen binnen het vakgebied

De manier waarop we wetenschappelijke onderzoeksresultaten delen verandert, waarbij niet alleen wordt gekeken naar ‘wat’ maar ook naar 'waarom', 'wanneer', 'hoe' en 'met wie'. Geen traditionele persberichten en nieuwsverhalen meer, maar een meer dynamische en inclusieve benadering gericht op dialoog en betrokkenheid. Mensen in wetenschapscommunicatie kunnen een cruciale rol spelen bij het identificeren van kritieke punten, het uitdagen van aannames en het bevorderen van circulair denken en bemiddeling van dialogen. Deze verschuiving in ons vakgebied is nog volop in ontwikkeling.

Eén belangrijke noot voordat we aan deze reis beginnen; we moeten ons realiseren wanneer bepaalde kwesties of onderwerpen deel uitmaken van gepolariseerde debatten, dan is het nodig om een andere benadering te kiezen met betrekking tot betrokkenheid. Het is een heel ander spel, iets voor een andere blog.

Luister daarom naar wat er in de samenleving gebeurt, erken en omarm wat er gezegd wordt, probeer te luisteren naar wat er niet gezegd wordt en omarm de dialoog. Het zou zo betekenisvol zijn als dit leidt tot meer wederzijds begrip en vertrouwen en een gemeenschappelijke basis om verder te gaan met de maatschappelijke uitdagingen van vandaag.