De natuur als inspiratie voor klimaatoplossingen

| Auteur: Hanny Roskamp

Fantastisch nieuws, noemt Tim van Hattum, programmaleider Klimaat bij WUR, het actieplan voor nature-based solutions dat op 23 september werd gelanceerd tijdens de Climate Action Summit 2019 in New York. Het actieplan, onder leiding van China en Nieuw-Zeeland, legt de nadruk op duurzame bosbouw, klimaatbestendige landbouw en voedselsystemen, het herstel van het leven in rivieren, meren en oceanen en meer ruimte voor alle mensen om in contact te komen met de natuur.

“De kernboodschap is dat er met dit nieuwe thema in internationaal klimaatbeleid aandacht komt voor nature-based solutions”, aldus Van Hattum. “Dat is superbelangrijk, want tot nu toe was er op het hoogste niveau te weinig aandacht voor de kracht van de natuur als oplossing voor onze milieuproblemen. Antwoorden werden gezocht in de technologie, zoals de energietransitie. Dat is ook heel hard nodig, maar niet genoeg om de klimaatdoelen te halen.”

Tim van Hattum werkt samen met collega’s aan een visie op nature-based solutions voor Nederland. De visie laat zien hoe een dichtbevolkt land als Nederland zich over 100 jaar kan ontwikkelen als op de natuur geïnspireerde oplossingen grootschalig worden ingezet. “We hebben dan meer bossen, klimaatbestendige en natuur-inclusieve landbouw, grote veenmoerassen en wetlands vol natuur, ruimte voor beken en rivieren en  steden die veel groener zijn en voorzien van groene daken en grote groene longen. Er woont een gigantische hoeveelheid mensen in de grote steden die bij elkaar 2 procent van het aardoppervlak beslaan. Dat is heel efficiënt, mits die steden groen, leefbaar en klimaatbestendig zijn en dat bereik je met nature-based solutions.”

Volgens Van Hattum hebben nature-based solutions enorme potentie om bij te dragen aan de klimaatopgave om onder de 2 graden opwarming van de aarde te blijven en om ons aan te passen aan een warmere wereld. Van Hattum: “Deze oplossingen verdienen een hogere prioriteit.”

Geïnspireerd op de natuur

Nature-based solutions zijn multifunctionele oplossingen. Ze dragen niet alleen bij aan het vastleggen van CO₂, maar versterken ook de veerkracht van een gebied, de biodiversiteit, duurzame voedselvoorziening en een gezonder en groener leefgebied voor mensen. Denk bijvoorbeeld aan de grootschalige aanplant van bomen, zoals de herbebossing in Ethiopië die onlangs het nieuws haalde. Massaal bomen planten is een van de meest effectieve en goedkope manieren om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Maar bomen hebben ook een positieve invloed op de bodemkwaliteit en biodiversiteit.

Een ander voorbeeld, op het gebied van waterbeheer: om een land te beschermen kun je hoge dijken aanleggen – een technische oplossing – of je kunt de rivieren meer ruimte geven en de omringende wetlands herstellen, waardoor de kans op overstromingen afneemt. Van Hattum: “We moeten toe naar een samenspel van technische oplossingen en op de natuur gebaseerde oplossingen.” Winnen aan veerkracht

In de discussies over de aanpak van klimaatverandering krijgt mitigatie, het terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen, momenteel nog de hoofdrol. Terwijl adaptatie, het aanpassen aan de gevolgen van klimaatverandering, minstens zo belangrijk is, aldus Van Hattum. “We kampen op dit moment al met de gevolgen van klimaatverandering en moeten zorgen dat onze systemen winnen aan veerkracht om bestendiger te worden tegen hitte, droogte, hoosbuien, overstromingen et cetera. Bovendien zijn oplossingen nodig die adaptatie en mitigatie combineren, want wereldwijd is de druk op de ruimte enorm. We hebben elke vierkante meter nodig. Vanuit mitigatie wil je zonneparken aanleggen, maar we moeten ook voedsel produceren en water opslaan en we willen ook natuur. Daarom moeten we op zoek naar slimme combinaties.”

Lees uit het online magazine Wageningen Climate Solutions:

• Stenen eruit, groen erin

Steden hebben groene maatregelen nodig, die maximaal bijdragen aan het leefbaarder maken van de stad en gebruikmaken van slimme technologie voor waterbeheer.

Investeren in kennis is cruciaal

Door in te zetten op nature-based solutions is het mogelijk het aardoppervlak effectiever te benutten, aangezien natuurlijke oplossingen voor meerdere klimaatopgaven een antwoord bieden. Daarvoor is het belangrijk om eerst meer te weten over de effectiviteit, kosten, baten en beheer van dergelijke oplossingen. Investeren in kennis is dus cruciaal, zegt Van Hattum. “We moeten onderzoeken hoe effectief nature-based solutions zijn in de regio-specifieke context, want je kunt ze niet zomaar kopiëren van het ene naar het andere gebied. WUR kan daarin een belangrijke voortrekker zijn want nature-based solutions zijn voor ons al een belangrijk onderzoeksgebied.”

Zo heeft WUR veel expertise op het gebied van ecosystemen, biodiversiteit, water, bodem en klimaatverandering. Van Hattum: “We onderzoeken de impact van klimaatverandering op de landbouw. We hebben hydrologische kennis in huis, dat wil zeggen de interactie tussen water en vegetatie. We weten hoe we de natuurlijke sponswerking van de bodem kunnen herstellen. Daarnaast doen we onderzoek naar de sociale aspecten van nature-based solutions. Als er meerdere belanghebbenden zijn, zoals boeren, bewoners en natuurbeheer, hoe creëer je dan draagvlak, hoe krijg je alle partijen mee? Er zijn veel aspecten waarmee je te maken krijgt en waarover je kennis moet hebben, willen nature-based solutions een succes worden.”

Oesteriffen

WUR ontwikkelde samen met diverse partners pilots om nature-based solutions toe te passen in de praktijk. Zoals een project waarbij oesterriffen zijn aangelegd in Bangladesh. De oesterriffen beschermen de kust tegen overstromingen en zandafslag. Tegelijkertijd trekken ze vissen en krabben aan, waardoor ze bijdragen aan de voedselvoorziening en biodiversiteit. De oesterriffen groeien bovendien 2 centimeter per jaar, waardoor ze de zeespiegelstijging kunnen bijbenen. Met deze oesterriffen werd eerder ervaring opgedaan voor de Nederlandse kust en ook daar blijken ze uitstekend hun werk te doen.

Lees uit online magazine Wageningen Climate Solutions:

• Hoe oesters sterke kusten bouwen.

De komende tien jaar moeten we inzetten op de verdediging van kwetsbare kustzones. De natuur kan daarbij werk van mens en machine overnemen.

Klimaatbestendig bosbeheer

Herbebossing is een actueel onderwerp waarin Wageningen veel te bieden heeft. Zo is Gert-Jan Nabuurs binnen Wageningen Environmental Research deskundig op het gebied van klimaatbestendig bosbeheer: de hoogleraar Europese Bossen onderzoekt hoe we de bossen zodanig kunnen inrichten en beheren dat er een maximale hoeveelheid CO₂ wordt vastgelegd. Bijvoorbeeld door op sommige locaties die minder CO₂ opnemen de bossen te verjongen of door meer klimaatrobuuste soorten te introduceren.

Natte teelten

Er is binnen WUR ook veel aandacht voor de bodem en de mogelijkheden die natuurlijke oplossingen bieden voor het verbeteren van bodemkwaliteit. Van Hattum: “Door het verhogen van het gehalte aan organisch materiaal, zoals compost, kunnen we de bodemvruchtbaarheid verbeteren. Tegelijkertijd kan de bodem daarmee meer vocht vasthouden en CO₂ opslaan.”

Zo onderzoekt WUR hoe we veengebieden kunnen herstellen. Zo’n 3 procent van het aardoppervlak bestaat uit veenmoerassen, die op grote schaal worden drooggelegd voor de landbouw. Hierdoor komt er CO₂ en methaan vrij in de atmosfeer, wat bijdraagt aan het klimaatprobleem. Bovendien vindt er bodemdaling plaats. WUR bekijkt mogelijkheden om de veengebieden weer te vernatten, waarbij ruimte ontstaat voor natuur en nieuwe verdienmodellen zoals natte teelten.

Zandmotor

En dan zijn er nog projecten waarbij het bouwproces wordt overgelaten aan de natuur (Building with Nature). Zo is er in Nederland een zandmotor aangelegd, die de stroming van de Noordzee zodanig stuurt, dat de getijden zand aandragen, wat zorgt voor een gigantische landaanwas en daarmee bescherming van de kust. Zonder dat er ook maar één vrachtwagen met zand aan te pas komt.

Lees uit het online KennisBasis magazine:

• De natuur als bouwmeester

Zes praktijkvoorbeelden laten zien hoe bouwen met de natuur helpt in de strijd tegen het water.

Enorme potentie

Nature-based solutions hebben veel potentie om wereldwijd uitgerold te worden, vindt Van Hattum. “De mooie voorbeelden die er liggen moeten op grote schaal worden toegepast. Maar dan moeten de lokale overheden het wél oppakken. WUR laat zien dat nature-based solutions werken en veel voordelen hebben. Dat moet onder de aandacht worden gebracht van regeringen. Daarom is het zo goed dat de UN Climate Action Summit dit nu bij de wereldleiders op de agenda zet.”