Impact story
Voedselbossen verduurzamen de landbouw
In enkele jaren tijd zijn er honderden voedselbossen aangeplant in Nederland. Ze produceren voedsel én dragen bij aan de verduurzaming van de landbouw. In welke mate dragen voedselbossen dan precies bij aan de grote vraagstukken in de landbouw, zoals klimaatverandering, het stikstofprobleem, herstel van biodiversiteit en de wateropvang? En kun je er als boer eigenlijk wel geld mee verdienen? Binnen WUR wordt er gewerkt aan die belangrijke vragen die opkomen rond voedselbossen.
Agrobosbouw vs voedselbosbouw
De overheid is al overtuigd van de voordelen: in 2030 moet er 25.000 hectare agroforestry zijn in Nederland waarvan 1.000 hectare voedselbossen. Normaal gesproken verbouwen boeren eenjarige gewassen. Bij agroforestry combineer je eenjarige gewassen of dierlijke systemen met meerjarige gewassen, door bijvoorbeeld rijen bomen tussen de akkers met graan te plaatsen. De bomen hebben een positieve werking op het eenjarig gewas omdat ze (wind) schaduw geven en dieper wortelen. Dat helpt de verdamping te beperken in droge perioden en de waterafvoer te verbeteren bij veel neerslag. Daarnaast houden ze ook meer CO2 vast. Bij voedselbosbouw ga je een stapje verder en werk je alleen met meerjarige gewassen, waarbij zoveel mogelijk van deze gewassen als voedsel kan dienen: vruchten, noten, zaden, kruiden, bladeren, en wortels. Mest en bestrijdingsmiddelen zijn niet nodig. Het heeft de potentie de bodem te herstellen en het voorziet in een zekere mate van voedselzekerheid door een grote diversiteit aan oogstbare producten jaarrond. Daarnaast zijn dergelijke productiesystemen beter bestand tegen klimaatextremen.
Voedselbossen zijn een nieuw fenomeen in Nederland: het bekendste voedselbos is in 2009 in Groesbeek aangelegd. Inmiddels zijn er naast de honderden kleine initiatieven ook achttien boeren die een voedselbos van minstens vijf hectare begonnen zijn. De stichting Voedselbosbouw brengt de huidige voedselbossen in kaart.
Alternatief voor boeren
Het doel van de overheid is ambitieus, maar kansrijk, omdat het gekoppeld is aan de doelstelling om sowieso veel meer bos aan te planten in Nederland. Dit zal ergens gerealiseerd moeten worden. Aangezien ruimte in Nederland schaars is, is grond met een agrarische bestemming ook zoekgebied. Er zullen dan ook veel bestaande boeren verleid moeten worden om dit systeem over te nemen. Sommige boeren hebben al interesse getoond, al is er natuurlijk ook weerstand om te veranderen. Het verdienmodel vormt nog wel een dilemma. Kosten kunnen worden bespaard doordat je minder zware machines, kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen nodig hebt, maar het duurt wel zo’n tien jaar voordat je een serieuze productie hebt. In het kader van onderzoek naar voedselbosbouw hebben studenten een rekentool ontwikkeld waarin boeren en banken factoren kunnen invoeren als investeringen, kosten, plukprestaties en opbrengsten per toegepaste plant. Ook andere mogelijke vormen van opbrengst, zoals de bijdrage aan de biodiversiteit en educatie maken onderdeel uit van de tool. Zo wordt dus ook de brug geslagen tussen onderzoek en de praktijk.
Uitdagingen
Het oogsten in voedselbossen gebeurt nu vaak door vrijwilligers. Al zijn de twee voedselbossen, in Almere en Schijndel, die speciaal voor het onderzoek zijn aangeplant zo ontworpen dat de oogst in de toekomst met kleine machines mogelijk is. Die moeten nog wel ontwikkeld worden en ook daarnaar vindt onderzoek plaats. Aangezien veel van de voedselbossen nog in de opbouwfase zitten moet er ook rekening gehouden worden met vraatschade en andere problemen die komen kijken bij dit beginstadium. WUR studenten hebben hier verschillende, soms ook al in de praktijk toegepaste, voorstellen voor ontwikkeld in een Academic Consultancy Training opdracht Food for thought. Een andere uitdaging is het gevaar voor het introduceren van invasieve soorten. In de WUR-studie Richtlijnen voor risicobeperking invasieve exoten in agroforestry wordt er geadviseerd om een negatieflijst te hanteren. Er zijn dus nog genoeg uitdagingen en vragen, maar ook enorm veel potentie.
Voedselbossen passen in een nieuw landbouwsysteem met meer diversiteit. Het verdient een plek naast andere vormen van duurzame landbouw. Onderzoek leert ons hoeveel voedselbossen kunnen bijdragen aan voedselproductie, biodiversiteit en klimaatadaptatie. WUR is een belangrijke partner voor fundamenteel en toegepast onderzoek naar voedselbossen. Samen met haar onderzoek partners draagt WUR bij aan de ontwikkeling van succesvolle voedselbossen die hun eigen plaagbestrijding verzorgen, vruchtbaarheid opbouwen, voedsel produceren en klimaat robuust zijn.
Dit artikel is deels eerder verschenen in het TO2-magazine. Informatie is hieraan toegevoegd na nieuwe ontwikkelingen binnen het onderzoek.