Nieuws
Afscheid Wijnand Sukkel: “Landbouw kan schoner en milieuvriendelijker”
De landbouw draagt sterk bij aan het overschrijden van een aantal ‘planetaire grenzen’ zoals het verlies van biodiversiteit. Toch is een productieve, weerbare en duurzame landbouw, die bijdraagt aan een hoge basiskwaliteit natuur goed mogelijk. Dat stelt Wijnand Sukkel, senior onderzoeker agro-ecologie bij Wageningen University & Research (WUR) en medegrondlegger van het project Boerderij van de Toekomst. Op 22 november neemt hij na ruim vijfendertig jaar afscheid.
Als kind trok Wijnand Sukkel graag de natuur in. Of hij hielp een boer met klusjes op het erf. Zijn fascinatie voor de natuur en het boerenleven was groot. “Maar helaas zag ik de landbouw voor mijn ogen veranderen”, vertelt hij. “De varkensstallen werden groter, en ik maakte de bizar dieronvriendelijke omstandigheden bij veetransporten zelf mee. Het gevarieerde grasland met houtwallen en sloten, veranderde in uitgestrekte velden met snijmais, waar mest werd gedumpt”, herinnert hij zich levendig. Hij zag hoe de druk vanuit de markt en de inzet van mechanisatie, kunstmest en bestrijdingsmiddelen leidden tot specialisatie en schaalvergroting. Grote velden met genetische vrijwel identieke gewassen maakten het werk efficiënter, zowel technisch als economisch. “Maar de grenzen van deze aanpak zijn bereikt”, stelt Sukkel. “Met een andere blik kunnen we biodiversiteit, milieuprestaties, weerbaarheid én productiviteit flink verbeteren.”
De huidige landbouwpraktijk kent grote uitdagingen. Klimaatverandering legt extra druk op het systeem, en monoculturen maken gewassen kwetsbaar voor ziekten en plagen. Sukkel: “Neem een ziekte zoals Phytophthora bij aardappelen. Als één plant wordt aangetast, dan kan de ziekte zich razendsnel over het hele veld verspreiden door het gebrek aan barrières.“ Ook natuurlijke vijanden van plagen, zoals spinnetjes en torretjes die schadelijke bladluizen kunnen verorberen, hebben het binnen de grootschalige en intensieve landbouw zwaar. Ze vinden er door de voortdurende verstoring nauwelijks voedsel of schuilplekken, legt Sukkel uit. “Bovendien beschadigen zware machines steeds vaker de bodemstructuur, met gevolgen voor de opbrengst, stikstofefficiëntie en de weerstand tegen zeer natte of droge omstandigheden. Klimaatverandering versterkt dit probleem enorm.” Volgens Sukkel moet de landbouw schoner, veerkrachtiger en biodiverser worden. “Maar tegelijkertijd blijft een hoge productie noodzakelijk. Met onze vruchtbare gronden en relatief gunstige klimaat dragen we immers een belangrijke verantwoordelijkheid voor de voedselvoorziening.”
Bodem en diversiteit
Wijnand Sukkel heeft zijn hele carrière bij WUR gewijd aan het verbeteren van het landbouwsysteem. “Ik heb nog jonge kinderen, en zij zijn voor mij een belangrijke drijfveer voor mijn inzet om de landbouw te helpen te verduurzamen. Ik ben ervan overtuigd dat het mogelijk is een hoogproductief, duurzaam voedselsysteem te ontwerpen dat ruimte biedt aan biodiversiteit en natuur.”
Volgens Sukkel draait dit om de combinatie van drie elementen: bodem, gewas en natuur.
Bodem: structuur en leven verbeteren
“De bodemstructuur is in Nederland een zorgenkindje”, zegt Sukkel. “De druk van zware machines en intensieve grondbewerking tast de bodem aan. Dit kan worden verbeterd door lichtere machines te gebruiken of vaste rijpaden toe te passen, waarbij machines altijd over dezelfde sporen rijden. Daarnaast is aandacht voor bodemleven en bodemchemie essentieel.”
Gewas: diversiteit biedt kansen
Bij gewassen draait het volgens Sukkel om diversiteit. “Vruchtwisseling mengteelt, strokenteelt of agroforestry zijn manier om gewasdiversiteit te vergroten. Uit onderzoek weten we dat dit kan zorgen voor een betere weerbaarheid tegen ziekten en plagen, een hogere biodiversiteit en zelfs hogere productiviteit.” Toch heeft diversiteit ook nadelen. “Onze huidige landbouwmachines zijn ontworpen voor monoculturen. Denk aan spuitmachines of beregeningsinstallaties die grote, uniforme velden behandelen. Daar moeten we oplossingen voor vinden.”
Natuur: groenblauwe dooradering
Sukkel benadrukt het belang van niet-productieve elementen, zoals sloten, akkerranden, heggen, struiken en bomen. “Deze groenblauwe dooradering op landbouwbedrijven moet worden aangesloten op die in de omgeving. Samen met een gezonde bodem en gewasdiversiteit draagt dit bij aan biodiversiteit en maakt het productiesystemen weerbaarder.”
Er is volgens Sukkel al besef bij boeren en beleidsmakers dat het landbouwsysteem moet veranderen. “Maar lage arbeidskosten blijven cruciaal in de akkerbouw. Robots kunnen helpen om deze systemen rendabel te maken.” Hij schetst een toekomst waarin zware tractoren worden vervangen door lichte, onbemande, schone machines. “Robotisering komt inmiddels van de grond. Zo bestaat er een robot die met een camera onkruid herkent en er vervolgens een minuscule hoeveelheid herbicide op spuit. De uitdaging is nu om dit soort robots betrouwbaar te maken in alle omstandigheden.”
Boerderij van de Toekomst
Een belangrijke plek voor innovatie in de landbouw is De Boerderij van de Toekomst, waar Wijnand Sukkel mede de grondlegger van is. Hier testen onderzoekers en boeren nieuwe technologieën en toepassingen op het gebied van gewasdiversiteit en duurzaam bodembeheer. “We combineren kennis en maatregelen uit verschillende disciplines in een zo duurzaam mogelijk bedrijfssysteem”, vertelt Sukkel.
Het doel is duidelijk: oplossingen ontwikkelen die natuur en landschap een vaste plek geven in de landbouw, terwijl emissies naar het milieu zoveel mogelijk naar nul gaan. We bieden technische en agro-ecologische tools die boeren helpen verduurzamen en omarmen de diversiteit en complexiteit van het landschap. Daar ben ik trots op.
Maatschappelijke verandering
Om het hele voedselsysteem te veranderen is volgens Sukkel een maatschappelijke omwenteling nodig. “Jaarlijks bezoeken 3000 boeren, beleidsmakers en andere belanghebbenden de Boerderij van de Toekomst. We zijn een platform voor dialoog geworden. Weg van de polarisatie inspireren we elkaar.” Sukkel heeft zelf veel geleerd van biologische boeren. “Hun vakmanschap en bevlogenheid hebben ons op ideeën gebracht, zoals het rijpadensysteem en strokenteelt. Deze concepten zijn voortgekomen uit inspiratiesessies met zowel biologische en gangbare boeren. De Boerderij van de Toekomst is een schakel tussen wetenschap en praktijk en draagt bij aan de transitie naar een duurzamer voedselsysteem.”
Innovaties kunnen de landbouw verbeteren, maar ze hebben wel een duidelijke visie nodig, benadrukt Wijnand Sukkel. “Innovaties zoals precisielandbouw maken het mogelijk om afwijkende plekken in een perceel te lokaliseren. Maar wat doe je vervolgens met die plekken?”, vraagt hij. “Behandel je die plekken zo dat het gelijk wordt aan de rest van het gewas, of kies je ervoor de diversiteit te omarmen? Misschien zaai je op dat stukje land juist een ander gewas of een bloemenmengsel.” Deze aanpak sluit goed aan bij de boodschap die Sukkel heeft voor de volgende generatie landbouwers en onderzoekers. “Durf verder te kijken dan het huidige landbouwsysteem. Over strokenteelt zei iedereen dat het onmogelijk was, maar we hebben prachtige stappen gezet. Geloof in verandering en omarm de complexiteit.”
Na ruim vijfendertig jaar neemt Wijnand Sukkel op 22 november afscheid. Hij blijft zijdelings betrokken bij WUR om zijn kennis en ervaring over te dragen aan de volgende generatie.