Natuurbescherming en natuurherstel in Caribisch Nederland

Sinds 2010 zijn de eilanden Bonaire, Sint Eustatius en Saba bijzondere gemeenten van Nederland. Dat betekent dat Nederland een verantwoordelijkheid heeft als het gaat om natuurbescherming op en rond de eilanden, vertelt ecoloog Erik Meesters van Wageningen Marine Research. Al sinds 1987 doet hij onderzoek in dit gebied. “In die tijd heb ik de natuur hier drastisch zien veranderen”, vertelt hij. “Watervervuiling en overbevissing zijn grote problemen, evenals vertroebeling van het water door de instroom van sediment en voedingsstoffen vanaf het land. En daardoorheen speelt in recentere jaren ook nog eens klimaatverandering.” 

Rijkste ecosystemen op aarde
Wil je de invloed van al deze drukfactoren op de natuur zo veel mogelijk beperken, dan zul je de ecosystemen eerst beter moeten begrijpen, benadrukt Meesters. “Veel van de biodiversiteit is nog onbekend”, vertelt hij. “En dat geldt ook voor de onderlinge relaties tussen de levende en de niet-levende natuur. Bijvoorbeeld de gecombineerde rol van temperatuur, lichtdoorlatendheid en nutriënten in het water.” 

De ecosystemen in Caribisch Nederland behoren tot de rijkste op aarde. Aan de basis liggen de rifvormende koralen. Hun enorme driedimensionale kalkstructuren bieden onderdak aan allerlei planten en dieren en hun complexe voedselwebben, van microscopisch kleine algen tot kleurrijke zeenaaktslakken en van piepkleine visjes tot de grootste haaiensoorten. “De bovenste delen van zo’n koraalrif kun je duikend bestuderen”, vertelt Meesters. “Voor de diepere delen gebruiken we onderwaterdrones met camera’s, die we op afstand besturen. Daarmee kun je ook monsters nemen.”

Monitoring
De bescherming van deze rijke natuur is een taak van het Nederlandse ministerie van LNV. Dat geeft onderzoeksinstituten zoals Wageningen Marine Research daarom de opdracht deze ecosystemen – en mogelijke maatregelen – in kaart te brengen. “We doen vooral onderzoek binnen 100 meter van de kust”, vertelt Meesters. “Daar vind je de ecosystemen die voor de eilanders het belangrijkst zijn voor toerisme en visserij. Maar we onderzoeken ook de Saba Bank, een dieper liggend rif van 60 bij 40 kilometer dat een eind uit de kust van Saba ligt. Dat is het grootste beschermde natuurgebied van Nederland.” 

Het onderzoek is heel gevarieerd, benadrukt Meesters. Een deel bestaat uit monitoring. “We onderzoeken bijvoorbeeld hoe koraalriffen in de tijd veranderen”, vertelt hij, “maar ook de waterkwaliteit, het doorzicht en de hoeveelheid chlorofyl in het water: een maat voor de algengroei. We gebruiken ook nieuwe environmental DNA-technieken om te onderzoeken welke dieren- en plantensoorten ergens voorkomen.” 

Ingrepen
Deze monitoring helpt de status van de natuur te volgen. Op basis daarvan geven Meesters en zijn collega’s adviezen aan de overheid: waar zijn er ingrepen nodig, welke ingrepen zijn dat, en hoe kun je die het beste uitvoeren? “Door erosie op het land tegen te gaan, kun je bijvoorbeeld voorkomen dat er veel sediment in de kustwateren terechtkomt”, vertelt Meesters. “En op Bonaire is met EU-geld geïnvesteerd in een rioolwaterzuiveringssysteem. Daardoor komt er minder rioolwater in zee terecht.” 

Een andere mogelijke maatregel is koraalherstel. Daaraan werken Meesters en collega’s samen met studenten en lokale NGO’s. Ze zetten bijvoorbeeld stellages neer waarop koraalpoliepen zich kunnen vestigen, om zo de basis te vormen voor nieuwe riffen. En ze onderzoeken welke genetische factoren ervoor zorgen dat sommige koraalkolonies weerbaarder zijn tegen drukfactoren dan andere. “Op basis daarvan kun je beslissen met welke populaties je verder wilt kweken, en waar.”

Veerkrachtherstel
En, hebben al deze maatregelen al effect? “Daar heb ik een dubbel gevoel bij”, antwoordt Meesters. “De eilanden zijn nog steeds ongelooflijk mooi, en divers. En we zien echt al verbeteringen, bijvoorbeeld op het vlak van visserijbeleid en afvalwaterzuivering. Er wordt hard gewerkt aan het tegengaan van overbegrazing door ezels en geiten langs de kust, waardoor de erosie afneemt. Maar tegelijkertijd zien we ook dat drukfactoren nog altijd toenemen, zelfs de laatste tien jaar. In 2010 had Bonaire 12.000 inwoners, inmiddels zijn het er 22.000 en die roepen allemaal om meer toerisme. Daar word ik soms wel wat gedeprimeerd van.” 

Meesters put troost uit het feit dat het onderzoek van Wageningen Marine Research en andere partijen bijdraagt aan betere bescherming van de ecosystemen. “Daar heb ik wel vertrouwen in”, zegt hij stellig. “Op de eilanden staat natuurbescherming steeds hoger op de agenda. Er lopen al veel goede projecten, vooral bij NGO’s.” Vorig jaar ging een groot gezamenlijk project van start, getiteld ‘Veerkrachtherstel van natuur en maatschappij in Caribisch Nederland’. Dat moet leiden tot beter natuur- en milieubeheer. “Dus ja, er gebeuren daar óók heel veel goede dingen.”