Houden van Hennen

Waar moet een duurzaam houderijsysteem voor leghennen allemaal aan voldoen? Het moet in ieder geval rekening houden met de behoeften van de kip, de pluimveehouder en de burger. Daarom stelden wij een zogenaamd 'Programma van Eisen' op, een lange lijst van eisen waaraan een nieuw ontwerp moet voldoen.

Om er achter te komen wat de kip wil, moet je kijken naar haar gedrag. Dat is haar manier om ons te vertellen wat haar behoeften zijn. Zo wil de kip een veilige en comfortabele plek om te rusten, sociale interactie met haar soortgenoten, een geschikte plek om haar ei te leggen, et cetera

Programma van Eisen

Voor het opstellen van het programma van eisen van burgers en pluimveehouders was vragen en doorvragen het motto. Wij vroegen allerlei partijen - pluimveehouders, beleidsmedewerkers van LNV, medewerkers van de veevoederindustrie, dierenartsen, eierverwerkers, eierhandelaars, maatschappelijke organisaties én burgers - naar hun beelden en opvattingen over een gewenste pluimveehouderij.

Met doorvragen en goed kijken kom je tot verrassende inzichten. Een pluimveehouder zal bijvoorbeeld in eerste instantie zeggen dat de kostprijs van de eieren zo laag mogelijk moet zijn. Dan is elk extraatje voor kippen of burgers een kostenpost, die hij liever niet zou zien. Maar wat hij eigenlijk bedoelt is dat hij zichzelf en zijn gezin goed moet kunnen onderhouden van de opbrengsten uit zijn bedrijf. Dat kan ook bereikt worden door eieren met iets extra’s voor wat meer geld te verkopen. Bij burgers is iets soortgelijks te zien: in eerste instantie zullen sommigen bijvoorbeeld zeggen dat kippen zo natuurlijk mogelijk gehouden moeten worden. Betekent dat dan een idyllisch plaatje van een paar kippen in de wei, of in het bos? Als je doorvraagt valt dat wel mee: natuurlijk betekent dan vooral dat je de dieren zoveel mogelijk hun eigen gang moet laten gaan en dat dit ons uiteindelijk ook ten goede komt, bijvoorbeeld omdat kippen dan gezonder zijn. Maar het hoeft geen Javaans oerbos te betekenen.

Vervolgens zijn de wensen uit het programma van eisen vertaald in een globale oplossingsrichting, om dit weer te toetsen aan dat wat technisch, economisch en cultureel haalbaar is. Zo probeerden we creatieve oplossingen te vinden en kwamen we tot twee nieuwe ontwerpen voor een systeem van pluimveehouderij.

In Houden van Hennen is het programma van eisen in twee verschillende richtingen uitgewerkt, op basis van verschillende deelsets van eisen voor verschillende pluimveehouders en verschillende groepen burgers/consumenten; het Rondeel en de Plantage. Ze voldoen elk op hun eigen manier aan het programma van eisen en bieden ruimte aan 30.000 leghennen. In beide ontwerpen is er contact met buiten (zonlicht, wind), maar in het ene geval is dat van onder een overkapping, terwijl er in het andere geval écht buiten kan worden gescharreld. Ze laten zien dat een behoorlijke bedrijfsomvang gecombineerd kan worden met de eisen van de kip, de boer en de burger. En zo heel veel extra hoeft een eitje niet te kosten: de kostprijs van een ei zal zo’n 20% hoger uitvallen dan die van eieren uit scharrelsystemen of de verrijkte kooi.

“De Plantage” richt zich op dynamiek, ontdekking en buiten zijn van de kip. De inrichting van het systeem volgt naadloos de dagbesteding van de kip. Een rustruimte met stokken, een eileg-ruimte, een grote binnenplaats en buitenplaatsen met ook gewasteelt bieden de kip alle mogelijkheden te exploreren. Het systeem appelleert aan de pluimveehouder als ondernemer en dierhouder. Natuurlijke elementen, zoals buitenlucht, vrijheid en gevarieerd voedsel zal veel burgers aanspreken.

De Lankerenhof: Dieren die lekker in hun vel zitten

In juni 2007 is het innovatieve biologische leghennenbedrijf De Lankerenhof van Chris en Marjanne Borren uit Voorthuizen geopend. Dit is het eerste houderijsysteem gebaseerd op het Programma van Eisen van het project Houden van Hennen. "Kippen die zich goed voelen, produceren ook goed. In een ruime stal met een goed klimaat en dieren die lekker in hun vel zitten is het plezierig werken. En daar doe je het tenslotte ook voor."

Bijzonder aan De Lankerenhof is dat de 6.000 opfokhennen en 6.000 leghennen volop hun natuurlijke gedrag kunnen vertonen. Dit voorkomt stress onder de dieren. De stallen hebben een grote scharrelruimte en daarnaast verschillende ‘functiegebieden’: de hennen kunnen zich bijvoorbeeld hoog in de stal terugtrekken om te rusten. De gevarieerd beplante uitloop vertoont overeenkomsten met een bosrand, de natuurlijke leefomgeving van de kip.

Tal van maatregelen gaan emissie van ammoniak, stof en stank tegen. Dit is goed voor het milieu, leefklimaat van het dier en werkklimaat van de pluimveehouder. Om de ammoniakemissie te beperken, wordt de mest gedroogd op mestbanden. Dit is nieuw in de biologische sector, waar geen ammoniakeisen gelden. De stallen zijn extra geïsoleerd en de warmte wordt hergebruikt voor mestdroging, waardoor Borren een forse energiebesparing realiseert.

De economische perspectieven voor De Lankerenhof zijn gunstig. Een deel van de extra investeringen in dierenwelzijn en milieu wordt gecompenseerd door de relatief goedkope bouw van de stallen. Vermindering van stress betaalt zich wellicht terug in een hogere productie van eieren. Het houderijsysteem is ook interessant voor gangbare legpluimveebedrijven.

Innovatieprijs

De inspanningen van de familie Borren zijn niet onopgemerkt gebleven. In 2008 namen Chris en Marjanne de EKOLAND innovatieprijs voor biologische landbouw in ontvangst. Een prijs voor ondernemers die innovatief, succesvol en inspirerend actief zijn in de biologische sector. Lees hier het juryrapport.

21 stappen voor een nieuwe stal

Op de Biovakbeurs 2010 hebben Chris en Marjanne hun ervaringen sinds de opening gedeeld met bezoekers. Ervaringen die waardevol zijn voor ondernemers op tal van gebieden, biologisch of gangbaar, leghennen of andere sectoren. Het zijn 21 stappen voor een nieuwe stal, onmisbaar bij het realiseren van uw ontwerp.

“Het Rondeel” is een systeem waarbij de nadruk is gelegd op bescherming, veiligheid en overzicht. De kippen leven in verschillende ruimtes en kunnen hun natuurlijk gedrag helemaal uitvoeren. Er zijn speciale ruimtes om te foerageren en te scharrelen met verschillende klimaatzones waaruit de kip kan kiezen. De pluimveehouder kan zijn vakmanschap kwijt, heeft overzicht en techniek neemt hem veel werk uit handen. Het Rondeel is een robuust systeem met overzicht en rust voor de kip. Variëteit, privacy en de keuzemogelijkheden voor de kip zijn elementen die ook groepen burgers zullen aanspreken.

Tweede en derde Rondeel geopend

Vanaf juni 2010 zijn de Rondeel-eieren te vinden in het schap bij  Albert Heijn. Toen kwamen de eieren enkel nog van de eerste Rondeelstal bij pluimveehouder Brandsen in Barneveld vandaan. Inmiddels zijn er nu ook een tweede en derde Rondeelstal geopend. Rondeeleieren zijn te herkennen aan het ronde doosje en het label Puur & Eerlijk. Meer info is te vinden op op www.rondeeleieren.nl

Beter Leven en Milieukeur

Omdat het Rondeel geheel werd afgestemd op het natuurlijk gedrag van de kip heeft de Dierenbescherming het bekroond met de maximale 3 sterren in het Beter Leven-kenmerk. Naast dierenwelzijn wordt ook nadrukkelijk aandacht besteed aan het milieu en de effecten op de omgeving. Rondeel is het eerste productiesysteem wat met het milieukeur is gecertificeerd.

Rondeel BV

Het speciaal daartoe opgerichte Rondeel BV met directeur Ruud Zanders heeft het stokje van het onderzoek overgenomen om van plaatje tot praktijk te komen. Voor de realisatie van de eerste stal werd samengewerkt met Transforum, LNV en ZLTO. De belofte van een diervriendelijk systeem bracht hen samen.

Rondeel BV wil nog meer Rondeelstallen gaan bouwen, zodat iedereen het unieke ronde doosje met Rondeeleieren kan kopen.