Gebiedsontwerp Midden-Limburg

Uitdaging: een transitie naar duurzaam ruimtegebruik met een innovatieve agro-sector als vliegwiel

De agrarische sector is in Midden-Limburg (gemeenten Nederweert, Weert en Leudal) van groot economisch belang. Rond Nederweert kan gesproken worden van een ‘egg valley’. Primaire productie en allerlei bedrijven in de toeleverende en verwerkende keten concentreren zich in dit gebied en dragen in grote mate bij aan de werkgelegenheid in deze regio. Tegelijk gaat dit gepaard met spanningen tussen agrarische ontwikkelingen en de kwaliteit van de leefomgeving. Zo is de fijnstofproblematiek door veehouderij groot in deze gemeenten. In Nederweert liggen de meeste agrarische bedrijven die vanwege hun ligging nabij burgerwoningen een te hoge uitstoot van fijnstof hebben.

In het project Gebiedsontwerp Midden-Limburg willen we middels ontwerpend onderzoek in Midden-Limburg nieuwe oplossingen bedenken om de innovatieve ontwikkelingen in de keten van de agro-sector te verbinden met het verbeteren van de omgevingskwaliteit in deze regio. Concreet wil dat zeggen dat we een economische krachtige en maatschappelijk acceptabele pluimveehouderij willen verbinden met een sterke afname van de cumulatieve risico’s voor en ervaren overlast door de omgeving.

We richten ons niet alleen op technische oplossingen, zoals luchtwassers. De license to operate van (pluim)veehouderij wordt namelijk niet alleen bepaald door techniek in de stallen, maar ook door de hun ruimtelijke plaatsing, landschappelijke inpassing, sociaal-maatschappelijke relaties, en anderzijds de samenwerking in de agroketen. In het gebiedsontwerp nemen we deze aspecten integraal mee in de oplossingen.

De uitkomsten bieden bouwstenen voor een Omgevingsvisie, -programma en –plan in de zin van de nieuwe Omgevingswet. Iets waar de gemeenten in Midden-Limburg de komende jaren voor aan de lat staan.

Hoe gaan we te werk?

Het doel is om te komen tot een gebiedsspecifiek ontwerp met concrete individuele belanghebbenden zoals bedrijven, overheden en omwonenden. De eindvorm van het ontwerp ligt niet vast en vormt zich gedurende het ontwerpproces. We werken nauw samen met het gebiedsbureau Midden-Limburg en aanverwante partners. Zij hebben namelijk met het werk dat sinds 2013 is uitgevoerd de infrastructuur gereed om na het ontwerpproces de technische, organisatorische en sociale vernieuwing op gebiedsniveau te realiseren.

Systeem- en stakeholderanalyse (oktober 2017 – maart 2018)

Eerst stap in de aanpak is een systeemanalyse. Hoe ziet het gebied er uit, welke relevante belanghebbenden zijn er en wat zijn de te verwachten ontwikkelingen? Dat doen we middels data- en documentenanalyse, veldbezoek en interviews. We willen zicht krijgen op de probleempercepties van de verschillende belanghebbenden in de regio en waar in het huidige regionale systeem m.b.t. de economische en sociale functies en de fysieke leefomgeving, zaken niet optimaal functioneren, schuren of elkaar zelfs tegenwerken.

Ontwerpatelier (voorjaar 2018)

De aanpak van het ontwerpatelier is er op gericht zoveel mogelijk doelen in de gewenste gebiedsontwikkeling te realiseren. We kijken dan speciaal naar de doelen die met elkaar strijdig lijken. Daar gaan we speciaal dieper op in: wat zijn de doelen precies, en is hun strijdigheid onvermijdelijk? Vaak blijkt dat niet de doelen met elkaar botsen, maar bepaalde oplossingen die we nou eenmaal gebruiken die het verenigen van die doelen lastig maken. Bijvoorbeeld: Zijn groei en schaalvergroting bijvoorbeeld dé oplossing voor het voortbestaan van de pluimveehouderij of bieden juist een meer multifunctionele benadering of samenwerking in de keten nieuwe perspectieven om meer toegevoegde waarde te creëren? Is het slim om in het kader van duurzaam ruimtegebruik verdere ontwikkeling van de primaire productie op de huidige actieve boerenerven plaats te laten vinden, of zijn er andere locaties of ruimtelijke concepten die meer bij kunnen dragen aan de gewenste omgevingswaarden?

In het ontwerpatelier kijken we daarom eerst naar de zgn. functies: “wat er moet gebeuren”, in plaats van “hoe ze moeten gebeuren.” Met die stap komen meer verschillende oplossingen in beeld, die vervolgens worden samengevoegd in een plan.

In het ontwerpatelier betrekken we vertegenwoordigers van heel verschillende groepen, die een duidelijk belang bij, of een actieve rol in het ontwerp hebben, of de gevolgen ondervinden van mogelijke ongewenste neveneffecten. Zo zorgen we ervoor dat alle belangrijke doelen en randvoorwaarden op tafel blijven. Bovendien maken we daardoor gebruik van de kennis en ervaring van al die verschillende mensen: deskundigen én ‘leken’. In dit geval werken zowel pluimveehouders en bedrijfsleven, als burgers uit het gebied en betrokken overheden samen.

Wie zijn wij?

Voor het gebiedsontwerp in Midden-Limburg werken Wageningen Livestock Research (WLR) en Wageningen Environmental Research (WENR) nauw samen met het Gebiedsbureau. Het werk wat het Gebiedsbureau afgelopen jaren al heeft gedaan en de gebiedskennis en netwerken wordt daarmee geborgd in het ontwerpend onderzoek.

Het gebiedsontwerp maakt onderdeel uit van het programma ‘Gezondheid voor mens en dier door systeemverandering in de pluimveehouderij’. Dat programma is gericht op herontwerp van systemen in de pluimveehouderij om zo de emissies en risico’s voor omwonenden te verminderen en tegelijkertijd dierenwelzijn, -gezondheid en stalklimaat te verbeteren. Dit programma is een publiek-private samenwerking van Ministerie van Economische Zaken met sectorpartijen (LTO/NOP en NVP; Avined), bedrijfsleven (o.a. Vencomatic), regionale overheidsinitiatieven (zoals het Gebiedsbureau Nederweert, Weert en Leudal) en kennisinstellingen (Wageningen UR, UU, UvA).