Inauguratie Ruud Bartholomeus: De urgentie van werken aan water

Al vanaf zijn eerste dagen op Hogeschool Larenstein heeft Bartholomeus zich met water beziggehouden. “Ik heb een passie voor water”, zegt hij dan ook. Na een studie Land- en Watermanagement aan Larenstein volgde hij een studie Hydrologie en Waterkwaliteit bij Wageningen University & Research (WUR). Daarna promoveerde hij aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zijn benoeming tot buitengewoon hoogleraar bij WUR is een volgende stap: 14 februari houdt hij zijn inaugurele rede. “Water is een waanzinnig relevant thema. Iedereen heeft ermee te maken, iedereen weet er iets van en iedereen vindt er wat van.” Ook als onderzoeksthema is water interessant: er komt veel reken- en modellenwerk bij kijken terwijl je ook naar buiten kan om veldexperimenten te doen. “Ik kan er helemaal mijn ei in kwijt.”

Uitdagende tijden voor hydrologen

Met recent nog drie jaren op rij met uitzonderlijke droogte, gevolgd door twee jaren van overvloedige neerslag, zijn het uitdagende tijden voor watermanagers en hydrologen. “Inhoudelijk is het heel interessant”, erkent Bartholomeus, “maar de uitdagingen die we hebben, kennen we al heel lang. Het werken aan water is van alle tijden. Maar met het veranderende klimaat, de veranderende economie en de veranderende bevolking is de beschikbaarheid van voldoende water niet meer vanzelfsprekend, zelfs in een land als Nederland.”

Meer dan genoeg water

Nederland is een waterland en oppervlakkig gezien zou je denken dat er meer dan genoeg water is. Dus wat is nu het probleem? “Waar mijn leerstoel over gaat is dat we van al dat water maar een heel klein deel duurzaam kunnen benutten. Daar zitten we wel degelijk met een urgent probleem.”

Het Nederlandse landschap is van oudsher ingericht op water afvoeren. De afgelopen decennia zijn grondwaterstanden systematisch gedaald. Dat heeft geleid tot een verdroogd land en dat maakt ons kwetsbaar, volgens Bartholomeus. “Met het veranderende klimaat en tegelijk de toenemende watervraag zitten we aan onze grenzen. Dat vraagt om belangrijke aanpassingen ten opzichte van wat we nu doen.”

Wezenlijke verandering is nodig

“Hoe gaan we het watersysteem zo inrichten dat natuur voldoende water heeft, maar dat we ook als mens gebruik kunnen maken van het water voor landbouw, industrie en drinkwaterproductie? Daar zit een spanningsveld.”

Met een optimalisatie van het huidige systeem kun je dat niet oplossen, is zijn overtuiging. Er is een wezenlijke verandering nodig in hoe wij met het water omgaan. “We moeten onder ogen zien dat niet alles overal kan. Niet elke functie past op elke plek. We moeten nadenken op welke plek wat het beste kan, zoals welke teelt je op welke plek wil faciliteren.”

Veranderingen in landgebruik

Dat zijn ingewikkelde beslissingen, die bovendien de problemen niet in een paar jaar gaan oplossen. Het gaat om veranderingen in het landgebruik, waar je volgens Bartholomeus decennia voor moet uittrekken. Om die keuzes met kennis te onderbouwen, gaat hij onderzoeken wat de kritische grondwaterstanden nu precies zijn en hoe het zit met de waterbeschikbaarheid voor landbouw en natuur. Ook richt zijn onderzoek zich op de maatregelen die genomen kunnen worden. “Ik zal me vooral focussen op het verbinden van sectoren en hoe dat het grondwater kan ontlasten: kunnen we water dat over is in de ene sector gebruiken voor een andere? Bijvoorbeeld met waterhergebruik vanuit de industrie voor de landbouw of om het grondwater aan te vullen.”

Brug slaan naar praktijk en beleid

Er ligt een grote opgave om deze complexe problematiek aan te pakken, vindt Bartholomeus. Onderzoekers hebben daarbij de verantwoordelijkheid hun kennis beschikbaar te maken, beleidsmakers moeten bij hun beslissingen gebruikmaken van de juiste kennis. “Er ligt een taak voor iedereen, zowel in onderzoek, praktijk als beleid.”

Voor Bartholomeus is het daarom belangrijk om vanuit de wetenschap de brug te slaan naar praktijk en beleid.

Naast buitengewoon hoogleraar is hij principal scientist van het team Ecohydrologie en Chief Science Officer bij KWR. Een aantrekkelijke combinatie van wetenschap en dicht bij de praktijk staan, vindt hij. “Als onderzoekers kunnen we niet stoppen bij het doen van onderzoek en dat mooi opschrijven. We moeten een stap verder zetten om beleidsmakers en de mensen die uiteindelijk besluiten nemen beter te bereiken. Dat is lastig, want als onderzoeker kun je niet op de stoel van een politicus of van een beleidsmaker gaan zitten. Je moet onafhankelijk blijven, objectief kennis duiden, maar wel actief zijn in die kennisoverdracht. Want niet alleen water, maar ook kennis moet stromen.”