Runderpest
Runderpest (Engels: rinderpest) is meldingplichtige en zeer ernstige virusziekte bij herkauwers. Besmetting treedt op door direct contact of intensief indirect contact tussen zieke en vatbare dieren. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) verricht diagnostiek voor deze ziekte. Sinds 2011 is de hele wereld officieel vrijverklaard van runderpest.
Meldingplichtig betekent dat verdenkingen van een runderpest-infectie gemeld moeten worden bij de NVWA. Runderpest is een “Categorie A” ziekte (Animal Health Law). De ziekte wordt veroorzaakt door runderpestvirus (RPV, familie: Paramyxoviridae, genus: Morbillivirus).
Het sterftecijfer voor vatbare dieren is meer dan 90%. Het ziekmakend vermogen varieert tussen virusvarianten en verschilt per diersoort. Bij geiten is de weerstand ook afhankelijk van het ras. Sinds 2003 zijn er in de hele wereld geen besmettingen meer gemeld.
In Nederland kwam runderpest al heel lang niet meer voor. Runderpest is de eerste dierziekte die wereldwijd is uitgeroeid.
Ziektebeeld runderpest
Klinische verschijnselen openbaarden zich na een incubatietijd van 3 tot 10 dagen. Besmetting met runderpestvirus leidt bijna altijd tot ziekte. Behalve runderen werden ook schapen en geiten ziek. Veel wilde herkauwers, zoals elanden, kudu’s, gnoes, antilopen en giraffen waren besmet met het runderpestvirus. Wrattenzwijnen konden ook besmet zijn.
In het algemeen zijn er twee verschillende ziektebeelden: de klassieke en de snelle variant.
Klassieke variant
De klassieke variant bestaat uit koorts, slechte opname van voedsel, ontstoken slijmvliezen met als gevolg overmatig kwijlen en neusuitvloeiingen, maag-darmproblemen, waterdunne diarree en tenslotte de dood na 8-10 dagen.
Snelle variant
De snelle vorm heeft een veel korter ziekteverloop. Bij deze variant krijgt het dier hoge koorts, dehydratie en waterdunne diarree en sterft binnen één week na infectie.
Verspreiding runderpest
In de 18de eeuw heeft Europa te maken gehad met zeer ernstige epidemieën veroorzaakt door runderpest. In 1740 stierven ongeveer 3 miljoen runderen in heel Europa. De laatste meldingen in Europa dateren uit 1996 in het Europese deel van Turkije.
Besmetting treedt op door direct contact of intensief indirect contact tussen zieke en vatbare dieren. Runderpestvirus wordt uitgescheiden in alle lichaamsvloeistoffen, voornamelijk van de neus en ogen en in de mest, maar vermoedelijk ook in sperma en melk. Runderpestvirus is verwant aan het virus pest bij kleine herkauwers (peste des petits ruminants) en het mazelenvirus dat mensen kan infecteren. Net als mazelen is runderpest een zeer besmettelijke ziekte. Mensen zijn niet vatbaar voor voor runderpestvirus.
Diagnostiek runderpest
Runderpest is een meldingplichtige dierziekte. Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) is het nationaal referentielaboratorium voor runderpest en houdt, ondanks de wereldwijde eradicatie, ISO-gecertificeerde testen operationeel om verdenkingen te diagnosticeren.
Serologische test
Antistoffen tegen RPV na infectie of vaccinatie kunnen aangetoond worden met de ELISA voor antistoffen tegen het verwante en ook meldingplichtige PPRV. Positieve testresultaten zijn dus sowieso alarmerend, maar er kan geen onderscheid tussen beide dierziekten gemaakt worden. De serumneutralisatie-test (SNT) voor PPRV kan uitsluitsel geven of het gaat om RPV-antistoffen. Stolbloed (serumbloed) wordt gebruikt in deze serologische testen.
PCR-test
Besmettingen kunnen ook definitief vastgesteld worden met de PCR-test voor runderpestvirus. In de test wordt gebruik gemaakt van een alternatief als RPV-positief monster, aangezien er niet met infectieus runderpestvirus gewerkt mag worden. Volbloed (EDTA-bloed), milt, lymfknopen en neus- en ooguitvloeiingen zijn geschikt om virus aan te tonen. Monsters van bloed of organen moeten op ijs (niet bevroren) getransporteerd worden.
Vaccin runderpest
Voorkomen en bestrijden van runderpest
Voorkomen is beter dan genezen. Op basis van serologische data kwam runderpest vermoedelijk het laatst voor in Somalië in 2003. De World Health Organization (WHO) kon op 25 mei 2011 de runderpestvrije status toekennen aan de laatste acht landen. Hiermee werd runderpest de eerste dierziekte die wereldwijd is uitgeroeid. In juni 2011 werd deze verklaring overgenomen door de Food and Agriculture Organization (FAO).
De nieuwe doelstelling is de kans op (onbedoelde) besmettingen vanuit laboratoria te verkleinen door het aantal instituten met collecties van runderpestvirussen en vaccinvoorraden terug te dringen. Vele instituten, zo ook WBVR, hebben hiermee ingestemd en runderpestvirus-stammen naar geselecteerde instituten verzonden voor sequentiedoeleinden en alle overblijfselen van runderpestvirus-gerelateerde materialen vernietigd. Van veel runderpestvirussen is het hele genoom gesequenced, zodat de genetische gegevens beschikbaar blijven voor bepaalde onderzoeksdoeleinden onderzoeksdoeleinden.