Een gezonde leefstijl vergroot het welzijn van mensen

Wetenschappelijke kennis over gezonde voeding goed implementeren in de zorg is belangrijk en moeilijk tegelijkertijd, vertellen Ellen Kampman en Ben Witteman. De structuren binnen een ziekenhuis liggen redelijk vast en het is een opgave om voedingsinzichten echt in de behandelkamer te krijgen. De kosten helder maken, het aan boord krijgen van zorgverzekeraars en het werken aan voldoende kennis van artsen op dit gebied, spelen een belangrijke rol. Je moet het samen doen met clinici, verpleegkundigen, de fysiotherapeut en diëtist, en zeker niet te vergeten met de patiënt.

Beperkte aandacht geen onwil

Witteman legt uit dat de soms beperkte aandacht voor voeding geen onwil is van medici. Ooit was geneeskunde een opleiding waarbij voedingsleer uitgebreid aan bod kwam, nu is de focus toch meer medicinale geneeskunde geworden. Het is wel een gemis, vindt Witteman, als je de patiënt niet in totaliteit ziet. Iemand is meer dan een ziekte.

Zorgpaden en multidisciplinariteit

Witteman noemt een multidisciplinaire aanpak geïntegreerd in een zorgpad succesvol. Hierbij kunnen patiënten tijdens het eerste consult met de Maag Darm Lever-verpleegkundige hun wensen en doelen kenbaar maken en wordt geïnventariseerd wat de actuele leefstijlsituatie is. Tijdens het multidisciplinaire overleg waarbij de MDL-verpleegkundige, MDL-arts, fysiotherapeut, diëtist, psycholoog en somnoloog aanwezig zijn, wordt aan de hand van de wensen, doelen en de ingevulde vragenlijsten besproken wat al goed gaat en waar winst te behalen is bij de betrokken patiënt. In een tweede consult wordt de uitkomst met de patiënt besproken en wordt een behandelplan opgesteld waar de patiënt zich goed in kan vinden en wat haalbaar is. Het gaat hierbij vooral om zelfbehandeling, maar wanneer gewenst, krijgt de patiënt begeleiding door een of meerdere disciplines.

Het is een aanpak die nog niet altijd breed wordt gedragen. Witteman hoopt dat hier veel meer ruimte voor komt en kijkt daarbij ook naar zorgverzekeraars en het Zorginstituut. Juist bij veelvoorkomende ziektes, kan een vernieuwde aanpak en meer aandacht voor de oorzaak, de benodigde verbetering bieden.

Goede voeding vergroot het welzijn

Dat brengt het verhaal terug naar de rol van voeding. Gezonde voeding werd eerder vooral gezien als een manier om gezond te blijven en ziektes te voorkomen, vertelt Kampman. Maar dat verandert. Omdat je in Nederland steeds meer chronische ziekten ziet, is de rol van voeding om het verergeren van een ziekte tegen te gaan of ter verlichting van klachten, een aandachtspunt geworden. Dat is een goede ontwikkeling, zo denken ze allebei.

Voeding en leefstijl niet altijd genoeg

Natuurlijk is het belangrijk om de onderliggende ziekte of aandoening te behandelen met medicijnen, dan zijn voeding en leefstijl alleen niet genoeg. Witteman geeft zijn patiënten daar de best passende medicatie voor, vertelt hij. Wel zou het interessant zijn om nog beter te onderzoeken of het medicijngebruik omlaag kan wanneer er een succesvolle aanpassing in het voedingspatroon plaatsvindt. Dat is bijvoorbeeld al te zien bij patiënten met hart- en vaatziekten en diabetes type 2.

In de toekomst zie je ook steeds meer mensen met meerdere aandoeningen tegelijk, vertelt Kampman. Nu al hebben mensen vaker zowel diabetes type 2 als darmkanker of een hartaandoening. Mogelijk zijn dat in de toekomst wel drie of meer leefstijlgerelateerde aandoeningen tegelijk. Het aantal infectieziektes neemt ook toe, onder andere door klimaatverandering en overbevolking. En voeding speelt bij alle veelvoorkomende aandoeningen een rol.

Voorkomen is beter dan genezen

Diabetes type 2 is tot 90 procent van de gevallen te voorkomen, bij hart- en vaatziekten is dat tot wel 70 procent en darmkanker tot 50 procent, legt Kampman uit. Als mensen eenmaal ziek zijn, hebben zij nog steeds veel baat bij een gezondere leefstijl. Daarnaast kun je in de prehabilitatie en rehabilitatie bij een operatie of chemo- en radiotherapie, met voeding veel bereiken. Je kunt voeding overigens niet los zien van andere leefstijlfactoren zoals slaap, beweging of stress. Een goede samenwerking met experts op die gebieden, is dan ook heel belangrijk.

Witteman richtte zich in zijn loopbaan veelal op darmziekten zoals Crohn en IBS. Hij verdiepte zich in de rol van vezels en in het effect van het aanpassen of het mijden van bepaalde voedingsmiddelen. Hij ziet dat veel mensen met chronische (darm)ziekten zelf ook gemotiveerd zijn om hun eetpatroon aan te passen. Helemaal wanneer zij merken dat de juiste voeding hun klachten verlicht.

Duurzame verandering blijft lastig

Het gedrag van mensen blijft alleen wel een aandachtspunt. Interventies werken, vinden ze allebei, maar het volhouden op de langere termijn, daarin zit een grote uitdaging.

Om vol te houden moet een verandering van een voedingspatroon passen bij de wensen en mogelijkheden van een individu, zegt Kampman. Ze benadrukt dat we ook nog niet alle metabole verschillen tussen mensen volledig begrijpen. Waarom reageert de ene persoon enorm goed op bepaalde voeding en de ander niet? Waarom vallen sommige mensen niet af wanneer ze hun voeding aanpassen?

Persoonlijke benadering

Witteman beaamt dat en geeft aan dat ze in het ziekenhuis (ZGV red.) een persoonlijke benadering gebruiken in hun adviezen. Wat is de voorgeschiedenis van iemand, welke ziektes zijn er in de familie? Welke doelen hebben mensen? Je moet ook niet teveel doelen tegelijk stellen. Liever 1 helder doel en je daarop richten; dat is veel effectiever. Nu Witteman stopt, valt er hierin een belangrijke pionier weg, benoemt Kampman. Iemand die dicht bij zijn patiënten stond, helder communiceerde en mensen, door zijn kennis en enthousiasme, motiveerde voor een aanpassing van hun voeding of andere leefstijlfactoren.

Tjarda van Heek

Daar ligt nu een rol voor chirurg Tjarda van Heek. Deze ervaren arts is hoofd van het DarmLevercentrum in Ede en gedreven om leefstijlgeneeskunde in te zetten, zowel voor, tijdens als na een behandeling. Het is een mooie opdracht voor een arts om zelf - of via een verwijzing naar een andere expert - leefstijlaanpassingen onderdeel te maken van het behandeltraject, zegt Witteman.

Belangrijke taak

En zodra mensen het ziekenhuis verlaten, dan zit het er nog niet op, vult Kampman aan. Als zorgverlener heb je een ontzettend belangrijke taak om mensen bewust te maken van de rol die een gezonde leefstijl heeft op hun welzijn. Want dat die groot is, daar zijn ze allebei van overtuigd.

Op donderdag 22 juni is de afscheidsrede van Prof. Ben Witteman tijdens het symposium ‘An apple a day...! Voeding als hoeksteen van de medische behandeling’. Aansluitend is er een receptie in het Omnia gebouw op de Wageningen Campus.