CGN-appelcollectie

Geschiedenis

De geschiedenis van de collectie begint in de jaren 1970. Medewerkers van proefboomgaard “De Schuilenburg”, toentertijd onderdeel van het TNO-instituut, begonnen met het verzamelen van oude rassen die niet meer werden gebruikt voor de commerciële fruitteelt.

De eerste boomgaard werd in 1976 aangeplant bij het voormalige IMAG-instituut in Wageningen. Twee jaar daarna kwam er een uitgebreidere collectie in Zeewolde, waar in het voorjaar van 1978 de eerste bomen werden geplant. De collectie in Wageningen was vooral bedoeld om resistentie tegen de belangrijkste schimmelziektes schurft (Venturia inaequalis) en echte meeldauw (Podosphaera leucotricha) te introduceren. Een ander belangrijk doel was onderzoek naar de introductie van resistentie tegen plagen die vroeg in het seizoen verschijnen (bladluizen, wintervlinder, appelbloesemkever, appelbladwesp) met behulp van laat uitlopende en laatbloeiende rassen (fenologie van ras en plaaginsect).

In de IMAG-boomgaard in Wageningen stonden in 1982 ongeveer 70 rassen. In Zeewolde werden bijna 360 rassen aangeplant, waaronder een aantal van de IMAG-rassen. Het belangrijkste doel van het onderzoek in Zeewolde was identificatie van de verzamelde accessies en het vaststellen van resistentie tegen schurft en meeldauw. Er werden ook pomologische en fenologische observaties uitgevoerd. Een ander onderzoeksdoel in Zeewolde was het beoordelen van de invloed van rassen op de ontwikkeling van andere ziektes en plagen. Om dit te monitoren waren er een aantal observatiejaren en een voldoende grote heterogene collectie nodig. De invloed van verschillen in beharing en bladtextuur op de biologische bestrijding van fruitspintmijt en appelroestmijt (Aculus schlechtendali) door roofmijten (Typhlodromus sp.) en het belang van antagonisten van schurft op bladeren van verschillende rassen, werden ook onderzocht.

De collectie

Om een gevarieerde collectie te ontwikkelen, werden de bomen in de boomgaard van Zeewolde gescreend en gefenotypeerd met behulp van bestaande beschrijvingen uit (oude) handboeken en literatuur. Afhankelijk van beschikbaarheid, volledigheid en juistheid werd een herzien register gemaakt met aandacht voor synoniemen. Er is ook gekeken naar een mogelijke overlap met de bekende Britse National Apple Collection (Brogdale, VK).

Na de screening bleven er 184 rassen over. Er werd besloten om vooral rassen te behouden met bepaalde uitzonderlijke kenmerken op het gebied van vruchtgrootte, bloeitijd, pluktijd, schil (glad of ruw) e.d. Om een geïnformeerde keuze te kunnen maken, werd een lijst opgesteld met 20 vrucht- en boomkenmerken, gebaseerd op alle beschikbare waarnemingen. Voor de selectie is gebruikgemaakt van vrucht- en boomkenmerken, eetkwaliteit, bittere pit, productie, hoeveelheid bloesem, tweede bloei, vruchtzetting, junirui, vruchtgrootte, ruwschilligheid, schurft en meeldauw, met de nadruk op de eerste drie genoemde kenmerken. Uiteindelijk werden in het voorjaar van 1986 82 rassen geselecteerd en geplant in de proefboomgaard van het voormalige Proefstation voor de Fruitteelt (PFW) in Wilhelminadorp (Zeeland), allemaal met 2x2 bomen op M9-onderstam.

Tien jaar later, in augustus 1996, werden nieuwe bomen gemaakt door oogenten op M9. In het voorjaar van 1998 werden deze bomen geplant in de proefboomgaard van Wageningen University & Research in Randwijk. Een jaar later werden de bomen overgezet naar het huidige perceel. Er werden buitenlandse rassen, onderzoeksmateriaal en wilde soorten toegevoegd. Het aantal accessies nam toe van 124 in 2004 tot 204 in 2018.

Sinds januari 2002 beheert CGN de collectie als deel van het nationaal programma voor genetische bronnen, gefinancierd door de Nederlandse overheid. In 2017 ging CGN zich meer richten op het behoud van oud-Nederlandse rassen. In samenwerking met het Nederlands Fruit Netwerk (NFN) worden momenteel de meeste buitenlandse rassen, onderzoeksmateriaal en wilde soorten zijn vervangen voor zeldzame Nederlandse rassen.

Onderhoud

In tegenstelling tot de zaadcollecties hebben de appelbomen jaarlijks onderhoud nodig. De CGN-boomgaard bevindt zich tussen andere proefboomgaarden bij het Fruit Research Centre Randwijk. De CGN-boomgaard wordt volgens dezelfde methode onderhouden als de andere boomgaarden.

Dit betekent snoeien in de winter (februari), wekelijkse chemische bestrijding tegen schurft in het groeiseizoen, chemische bestrijding tegen bladluizen en na de oogst 2-3 keer spuiten met kalk tegen infectie met vruchtboomkanker. De boomgaard is voorzien van druppelirrigatie en kan afgedekt worden met een net om hagelschade te voorkomen. Omdat appelbomen gevoelig zijn voor vruchtboomkanker (Nectria galligena), worden ze bij het snoeien gecontroleerd en behandeld. Bomen worden behandeld door geïnfecteerd hout weg te halen. Als er meer dan drie grote laesies aanwezig zijn die niet meer behandeld kunnen worden, wordt de boom verwijderd. Van de overblijvende gezonde bomen wordt enthout geknipt en geënt op een passende onderstam. Nieuwe bomen worden op de plek van de verwijderde boom geplant.

Binnen de Europese Unie is het verplicht om bij de distributie van appelmateriaal (bomen, enten) te controleren op twee quarantaineziektes. Daarom wordt de boomgaard twee keer per jaar door Naktuinbouw gecontroleerd op bacterievuur (Erwinia amylovora) en appelheksenbezemfytoplasma (Candidatus phytoplasma mali). Het materiaal mag gedistribueerd worden in de Europese Unie, vergezeld van een plantenpaspoort.

Sinds 2017 is een deel van de collectie geplant op Wageningen Campus. De 110 accessies in een zogenaamde tijdlijn tonen de appelteelt van vroeger tot nu. Enkele wilde soorten, ongeveer 20 rassen, geënt op een hoge tussenstam en sterke onderstammen, en een kleine boomgaard met 80 oude rassen op zwakke onderstammen zijn te vinden op de Campus.

Samenstelling

De collectie bestaat uit ongeveer 260 accessies, met elk drie bomen. De collectie, die in 1976 werd opgezet (zie geschiedenis) , was oorspronkelijk bedoeld om verouderde rassen veilig te stellen. 90 procent van de collectie is afkomstig uit Nederland.

De rest wordt gevormd door buitenlandse rassen die in Nederland werden geteeld en een aantal wilde appels (Malus sieversii) die door het Amerikaanse ministerie van Landbouw (USDA) zijn verzameld in Kazachstan.

In 2017-2018 werd de collectie met oude cultivars gecontroleerd door een groep Nederlandse pomologen. In 2021 zijn resultaten van een SNP analyse voor veel accessies verkregen. Samen met moleculaire gegevens verkregen in 2004 (Van Treuren et al. 2010) was het mogelijk om de meeste oude rassen te verifiëren. Verschillende duplicaten zijn verwijderd.

Karakterisering en evaluatie

Er zijn in het verleden veel gegevens verzameld om de collectie samen te stellen. Helaas zijn deze papieren archieven verloren gegaan.

In 2012 zijn karakterisatie- en evaluatiegegevens gescoord voor een gedeelte van de collectie (Gabay 2012) en openbaar gemaakt op de CGN-website. Er zijn scores te vinden voor vruchtkwaliteit, uiterlijk en productie, architecturale kenmerken en ziektegevoeligheid.

In 2021 is er een SNP analyse uitgevoerd voor 154 accessies. De resultaten zijn gepubliceerd en gebruikt voor rationalisering van de collectie.

Samenwerking

In Nederland zijn er verschillende pomologische initiatieven uit de fruitteeltsector om oude appelcultivars in stand te houden. In 2017 is het Nederlands Fruit Netwerk (NFN) opgericht. CGN is partner in dit netwerk, waarvan het doel is om alle oud-Nederlandse fruitrassen te inventariseren en dit unieke Nederlandse erfgoed veilig te stellen.

Ga naar

• De Nederlandse appeldatabase
• Nederlands Fruit Netwerk