Dossier

Imidacloprid - een neonicotinoïde

In dit dossier vindt u nieuws, achtergronden en resultaten van onderzoek naar de omstreden insecticide imidacloprid. Dit middel (een neonicotinoïde) is bedoeld om planten te beschermen tegen insectenvraat, maar er zijn aanwijzingen dat het middel schadelijk is voor het milieu. Er wordt al jaren onderzoek naar gedaan en de resultaten daarvan wijzen steeds meer in de richting van negatieve gevolgen ervan, voor zowel de aquatische als terrestrische fauna.

Invloed insecticiden op vogels

Hoogleraar Frank Berendse publiceerde samen met collega’s een artikel over het gebruik van insecticiden als doorslaggevende factor bij de achteruitgang van broedvogelsoorten in heel Europa in 2010. Neonicotinoïden zijn veelgebruikte insecticiden (bronnen schatten het marktaandeel op zo’n 25-40%).

Imidacloprid dodelijk voor eendagsvliegen

Onderzoekers Ivo Roessink en Paul van den Brink toonden in 2013 aan dat het middel imidacloprid al in zeer lage concentraties in oppervlaktewater dodelijk kan zijn voor onder andere eendagsvliegen. Op basis van dit onderzoek heeft het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) besloten tot een grondige herziening van de geldende normstelling voor deze stof.

Invloed imidacloprid op bijen

De invloed van imidacloprid (en andere neonicotonoïden) op bijen is aan discussie onderhevig. Behalve het gebruik van insecticiden, zijn voor het sterven van bijen meerdere oorzaken aan te wijzen, zoals de aanwezigheid van parasitaire Varraomijt en de sterke afname van het areaal aan waardplanten, zoals werd aangetoond door onderzoeker Tjeerd Blacquière.

Vragen en antwoorden over imidacloprid

Hoe giftig is imidacloprid voor insecten?

Imidacloprid is een stof die hoort bij de neonicotinoïden. Die stoffen zijn ontwikkeld om schadelijke insecten in de landbouw te bestrijden. Het is dus de bedoeling dat ze het meest giftig voor insecten zijn en veel minder voor andere soorten dieren en mensen.

Minder dan 100 nanogram (1 nanogram = 0,000000001 gram) is genoeg om een insect te doden. Door de sterke giftigheid is er relatief weinig van de stoffen nodig om insecten succesvol te bestrijden. Het is daarbij wel zaak om zo goed mogelijk de plaagsoorten bloot te stellen en de onschadelijke en zeker ook de nuttige insecten te ontzien.

Probleem is dat imidacloprid slecht afbreekt als het in de bodem of in het water terechtkomt. Het is ‘persistent’ en vooral in sloten rond land- en tuinbouwpercelen, waar er steeds weer nieuwe neonicotinoïden bijkomen, worden insecten die in het water leven voor een groot deel van hun leven blootgesteld. Daarvan hoeven ze niet direct dood te gaan, maar onderzoek van Wageningen University & Research heeft aangetoond dat te hoge ‘chronische blootstelling’ wel tot schadelijke effecten leidt.

Hoe giftig is imidacloprid voor bijen?

Bijen zijn, net als andere insecten, heel gevoelig voor neonicotinoïden zoals imidacloprid die speciaal ontwikkeld zijn om plaaginsecten te doden. De dodelijke dosis ligt onder de 100 nanogram per insect. Onderzoekers van Wageningen University & Research onderzoeken onder andere in welke mate bijen schadelijke effecten ondervinden wanneer zij worden blootgesteld aan neonicotinoïden. Ook wordt gekeken naar de invloed op de gezondheid van bijenvolken zoals de vermindering van bloemenrijkdom door intensivering van de landbouw en de invloed van varroamijt wanneer deze ’s winters wel of niet bestreden wordt.

Hoe wordt imidacloprid gebruikt?

Neonicotinoïden zoals imidacloprid worden over het algemeen gebruikt in een laagje (coating) om een zaadje. Het groeiende plantje kan de stof opnemen en door de hele plant transporteren. Zo kan een kiemplantje goed beschermd worden tegen vraat door schadelijke insecten zonder dat een heel veld, herhaaldelijk, hoeft te worden bespoten.

Doordat planten neonicotinoïden intern kunnen transporteren, kunnen er dus ook neonicotinoïden in het stuifmeel terecht komen. Om bijen niet bloot te stellen mogen in Nederland daarom geen neonicotinoïden worden toegepast ter bescherming van gewas dat zou kunnen gaan bloeien.

Hoe werkt imidacloprid?

Neonicotinoïden werken hetzelfde als nicotine. Ze binden aan nicotinic acetylcholine, receptoren die zorgen voor de prikkelgeleiding tussen zenuwcellen. Wanneer normaal de prikkeloverdracht door de boodschapper ‘acetylcholine’ klaar is wordt dit afgebroken. Neonicotinoïden worden niet afgebroken waardoor de zenuwcel blijft ‘vuren’ en de receptor bovendien onwerkzaam wordt. Het insect raakt verlamt en sterft. Neonicotinoïden werken veel sterker op receptoren van insecten dan zoogdieren, daarom zijn deze insecticiden selectief meer giftig voor insecten.

imida.jpg

Is imidacloprid giftig voor mensen?

Imidacloprid is relatief weinig giftig voor mensen, en mensen worden er ook nauwelijks aan blootgesteld. Maar het is zeker geen gezonde stof, al moet je zo’n 40 gram pure imidacloprid binnen krijgen voordat het dodelijk is.

Is imidacloprid giftig voor andere dieren, bijvoorbeeld vogels?

Neonicotinoïden, waaronder de stof imidacloprid, zijn de afgelopen jaren veelvuldig onderzocht in verband met de effecten op andere organismen, waaronder ook vogels. In eerste instantie werd vooral gedacht dat vogels getroffen werden door een afname van de hoeveelheid voedsel voor insectenetende vogels, maar ook vogels met andere diëten komen via verschillende wegen in aanraking met neonicotinoïden of resten daarvan. Verschillende laboratoriumexperimenten hebben bijvoorbeeld aangetoond dat blootstelling aan neonicotinoïden leidt tot een verslechterde gezondheid, jongen die geboren worden met complicaties en een lagere overlevingskans.
bijen.jpg