Wageningse Green Deal-projecten voor een klimaatneutrale EU

In de Green Deal projecten willen de onderzoekers twee uitdagingen tegelijk aanpakken: klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. In de praktijk betekent dit versterking van natuurgebieden zodat we beter kunnen inspelen op de gevolgen van klimaatveranderingen, zoals hittegolven, bosbranden, overstromingen en droogte. Daarbij spelen nature-based solutions een belangrijke rol: maatregelen die gebruik maken van natuurlijke processen om bijvoorbeeld droogte en wateroverlast op te vangen en die daarbij ook de soortenrijkdom bevorderen.

WaterLANDS – herstel van wetlands

WaterLANDS is een onderzoeksproject om Europese wetlands te herstellen en daarbij te anticiperen op klimaatverandering. Samen met de Radboud Universiteit, Wetlands International en Europese partners werkt WUR nu drie jaar aan dit project. Het is een multidisciplinair project waarin sociologen, ecologen, economen en kunstenaars onderzoeken hoe ze veengebieden, kustmoerassen en uiterwaarden van rivieren kunnen herstellen. ‘De grootste uitdaging in het project is hoe je de verschillende kennisvelden kunt integreren in een aanpak die bestuurders kan helpen beslissingen te nemen die ook de lokale gemeenschap ten goede komen’, leggen onderzoekers Juul Limpens en Milena Holmgren van WUR uit. Ze coördineren het bijeen brengen van de ecologische kennis en het identificeren van herstelopties.

Een van de onderzoeksgebieden is Venetië, en dan niet alleen de toeristische trekpleister Venetië maar de hele kustlagune, 55.000 hectare groot met 120 eilanden. Dit zoute kustmoeras rond de stad is van groot belang voor de veiligheid van Venetië omdat het gebied de golven uit de Middellandse Zee breekt. WaterLANDS werkt aan natuurlijke oplossingen om dit ecosysteem te versterken, teneinde bestuurders te overtuigen die nu meer vertrouwd zijn met technische benaderingen van kustmanagement.

‘WaterLANDS heeft de uitdaging op een onconventionele manier omarmd’, zegt Holmgren. De onderzoekers organiseerden een educatief programma voor schoolkinderen, met excursies naar de lagunes rond Venetië. Voor en na de excursie vroegen ze de kinderen naar hun mening. Hieruit bleek dat de kinderen zich meer verbonden voelden met de lagune en zich meer bewust waren geworden van de natuur en natuurlijke processen nadat ze een hele dag de planten, dieren en sedimenten in de lagune hadden ervaren. Ze werken er nu aan om dit milieuprogramma op te nemen in het leerplan van alle scholen in Venetië.

Deze vorm van natuureducatie rijpt de geesten voor duurzaam kustbeheer, denkt Holmgren, ook omdat de kinderen met hun ouders de rol van wetlands bespreken. ‘WaterLANDS kan de klimaatverandering niet stoppen, maar we kunnen wel werken aan de lokale problemen en het sociale kapitaal om de gevolgen te verminderen.’

SUPERB: herstel van bossen

De bossen in Europa worden aangetast door klimaatverandering, terwijl we die bossen steeds harder nodig hebben voor hernieuwbare grondstoffen en biodiversiteit. Daarom onderzoekt het EU-project SUPERB het herstel van bossen in demonstratiegebieden in 13 Europese landen.

Over het algemeen hebben de Europese bossen het zwaar, maar de oorzaken verschillen per land, zegt WUR-onderzoeker Ajdin Starcevic. Sommige gebieden hebben vooral last van droogte, andere van branden of schorskevers. In 12 demonstratiegebieden onderzoekt SUPERB locatie-specifieke maatregelen voor bosherstel. Omdat het project pas 2,5 jaar onderweg is, hebben de onderzoekers nog geen resultaten. SUPERB staat voor Systemic solutions for upscaling of urgent ecosystem restoration for forest-related biodiversity and ecosystem services.

Een van de demonstratiegebieden is een bos op de grens van Servië en Kroatië. Dit gebied wordt al tientallen jaren beheerd als plantage van snelgroeiende populieren, maar nu zijn er pogingen om dit bos om te vormen tot een gemengd natuurlijk bos met veel eiken. Tijdens de eerste herstelacties werden zaailingen geplant, maar deze boompjes gingen weer verloren door een zeer warme en droge zomer. Herplanting met eikels moet een grotere veerkracht geven aan het nieuwe bos, vertelt Starcevic. Dit toont aan dat bosbeheerders rekening moeten houden met de klimaatverandering.

‘Bosherstel is niet zo eenvoudig als je van papier naar de praktijk gaat’, stelt hij. Naast de klimaatomstandigheden hadden de te maken met partners uit dertien verschillende landen met uiteenlopend beleid. In totaal werkt het SUPERB-project samen met tientallen onderzoeksinstituten en universiteiten en ruim honderd bosbeherende instanties, waaronder Staatsbosbeheer in Nederland. Deze organisaties moeten kennis opdoen in de demonstratiegebieden en de best practices daarna opschalen naar regionaal of nationaal niveau.

De Nederlandse case study vindt plaats in het zuiden van Nederland, waar een 60 hectare groot bosgebied last heeft van bodemdegradatie, vertelt Starcevic’s collega Silke Jacobs. De onderzoekers testen nu of bemesting met calcium en magnesium en aanvulling van nieuwe boomsoorten gaat zorgen voor een grotere weerbaarheid en diversiteit van het bos, bijvoorbeeld omdat het bos dan meer water vasthoudt en meer voedingstoffen beschikbaar heeft voor de bomen.

REST-COAST – klimaat-robuuste kustgebieden

Het EU-project REST-COAST wil gezonde en klimaatbestendige Europese kustgebieden ontwikkelen door middel van grootschalig natuurherstel en het leveren van ecosysteemdiensten. Binnen dit project richt WUR zich op het management van kustherstel en het opschalen van succesvolle nature-based solutions..

Een van de activiteiten is het ontwikkelen van een beoordelingsmethodologie van kustgebieden, waarbij indicatoren voor ecosysteemdiensten en biodiversiteit worden vertaald naar een scorekaart. Deze kennis wordt overgedragen aan het European Nature Information System (EUNIS), een Europees classificatiesysteem. Onder leiding van Wageningen Marine Research wordt zo’n scorekaart-methode ontwikkeld in negen proefgebieden.

Een belangrijk element is de koolstofopslag in kwelders. Onderzoekers van WUR en Deltares hebben 110 bodemmonsters genomen in vijf verschillende typen kwelders in de provincies Friesland en Groningen en gemeten hoeveel CO₂ er wordt vastgelegd. De resultaten toonden aan dat de snelheid van de koolstofvastlegging lineair toeneemt met de sedimentatiesnelheid.

Uit eerder onderzoek van Bureau Waardenburg blijkt dat kwelders belangrijk zijn voor het vastleggen van CO₂. Nederlandse kwelders leggen ongeveer 60.000 ton CO2 per jaar vast. Dat is vergelijkbaar met de uitstoot van 7500 huishoudens voor wonen en vervoer.