Uitdagingen in de Sahel nader bekeken

De Sahel is een regio van uitersten. De brede strook, die door 15 landen in Afrika loopt, vormt de overgang van de kurkdroge Sahara in het noorden, naar de nattere savannes en tropische regenwouden in het zuiden. De vruchtbare stroomgebieden van rivieren als de Niger vormen bovendien een schril contrast met de droogste plekken waar nauwelijks of geen gewassen groeien.

Behalve grote verschillen in het klimaat, is er ook de tegenstelling tussen rijkdom en armoede. De regio is rijk aan olie, gas, goud, diamant, metalen en kostbare houtsoorten. Bovendien kent het gebied een hoge biodiversiteit en zijn er overblijfselen te vinden van oude koninkrijken en mythische steden als Timboektoe. Toch is het nu één van de armste gebieden ter wereld.

Complexe crisis

De Sahelregio staat voor immense uitdagingen. Acht van de tien boerenfamilies leeft in armoede en heeft weinig mogelijkheden daar uit te komen. De toenemende onrust en het daarmee gepaard gaande geweld baart internationaal zorgen, zeker ook omdat vluchtelingenstromen naar Europa het gevolg zijn.

De crisis die zich steeds verder manifesteert heeft ecologische, economische en politieke oorzaken. Ondertussen heeft ook klimaatverandering steeds meer invloed op de situatie. “De regionale en internationale politiek ziet dat inmiddels ook”, zegt WUR-onderzoeker Bart de Steenhuijsen Piters, “maar het begrip van de relaties tussen alle factoren ontbreekt vaak nog.”

Position paper

Wageningen University and Research doet al meer dan vijftig jaar onderzoek in de Sahel. Baanbrekend onderzoek, dat onder andere boeren uit het gebied vooruithelpt, maar ook gefragmenteerd is, vindt De Steenhuijsen Piters. Samen met veertien onderzoekers van het WUR-brede Wageningen Sahel Platform schreef hij daarom een position paper met de titel Sahel urgent need for change: Food systems transition in a conflict area. Hierin stippen zij de uitdagingen aan waar de Sahel-regio voor staat en hoe deze complexe situatie is ontstaan. Onder andere jeugdwerkloosheid, genderongelijkheid en klimaatverandering komen aan bod.

Voedsel aan de basis

Hoe breed de vraagstukken ook zijn, de basis onder veel van de problematiek ligt in de voedselsystemen, denken de onderzoekers. De Steenhuijsen Piters: “Wij kunnen grote problemen als conflicten en migratie natuurlijk niet oplossen, maar we zien wel dat de wortels van deze problemen óók liggen bij een lage welvaart en gebrek aan voedselzekerheid.”

Verstoorde relaties

Als voorbeeld noemt De Steenhuijsen Piters de conflicten tussen nomadische herders en akkerbouwers. Zij leefden altijd relatief vreedzaam naast elkaar, maar dat verandert door verdroging en afname van de bodemvruchtbaarheid. Daardoor stijging de spanning tussen de groepen en vallen er slachtoffers onder het vee en de bevolking. “Die conflicten ontstaan door schaarste van middelen, zoals water en vruchtbare grond, waardoor boeren en herders bijna geen bestaanszekerheid meer hebben. De relatie tussen beide vormen van landbouw zou hersteld moeten worden, want het conflict vergroot de problemen met de bodemvruchtbaarheid alleen maar verder.”

Andere rol

Anders dan vroeger ziet WUR zichzelf nu meer in een ondersteunende rol. Daar is een goede reden voor. “Wij willen niet meteen komen uitleggen hoe het precies zit. Dat kunnen wij ook niet en het voelt ongemakkelijk. Bovendien kan het onderzoek veel beter in de regio gecoördineerd worden dan vanuit Wageningen”, legt De Steenhuijsen Piters uit. Met het ondersteunen van onderzoekers in de landen zelf met Wageningse kennis en kunde, hopen de initiatiefnemers nog meer van nut te zijn dan met het doen van eigen onderzoek.

Lokale partners

WUR zoekt daarom samenwerking met regionale partners als onderzoeksinstellingen, overheidsinstellingen, internationale organisaties in de regio en consultancy- en adviesbureaus met een maatschappelijke instelling. Samen met deze partners stelde het Wageningen Sahel Platform een onderzoeksagenda op. Vervolgens zullen de partners in de regio in samenwerking met de WUR de vragen uit de agenda onderzoeken en ervoor zorgen dat de resultaten bij overheden en NGO’s terechtkomen. “Die dialoog tussen de gebruikers en de nationale onderzoekers staat centraal”, zegt De Steenhuijsen Piters.

Uit de frontline

Behalve de agenda en het netwerk van onderzoekers, biedt WUR via het platform ook ondersteuning door data uit eerder onderzoek beschikbaar te stellen, onderzoekers te trainen en te helpen bij het zoeken naar financiering. “Vanuit Wageningen willen we vanaf nu náást de onderzoekers uit Sahellanden staan en niet meer voorop gaan, zodat zij in hun rol kunnen stappen.”