Nieuws
Focus op korte termijn hindert transitie landelijk gebied
De beleidsdocumenten voor het landelijk gebied laten er geen misverstand over bestaan: er is een transitie in het landelijk gebied nodig. Maar maatregelen die ook daadwerkelijk de beoogde transitie in gang zullen zetten, ontbreken in diezelfde beleidsdocumenten. De focus op de korte termijndoelen die de beleidsdocumenten domineren, hindert de transitie van het landelijk gebied. Dat concluderen onderzoekers van Wageningen University and Research (WUR) na analyse van beleidsdocumenten. Ze adviseren meer ruimte te maken voor een gesprek over de langere termijn transitie en de consequenties hiervan. Dit kan voorkomen dat de verandering blijft hangen in een optimalisatie van het huidige systeem.
Er bestaat brede consensus onder beleidmakers over de noodzaak van ingrijpende veranderingen in het landelijk gebied. Dat blijkt uit de beleidsdocumenten van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), de provinciale uitwerkingen daarvan (PPLG’s) en de beleidsstukken rond Water en Bodem Sturend. Het woord transitie komt bijna 200 keer voor in de zeven beleidsdocumenten, die geanalyseerd zijn in het rapport Transitie of optimaliseren van het bestaande? Beleidsanalyse NPLG en WBS vanuit transitieperspectieven. In de longread Transitiekunde biedt handvatten voor échte verandering in landelijk gebied vertelt Nina de Roo, onderzoeker bij Wageningen Economic Research wat er nodig is om een transitie te laten slagen.
Geen definitie van transitie
In de analyse valt op dat het begrip transitie in geen van de documenten wordt gedefinieerd. De invulling die de beleidmakers er aan geven, varieert bovendien nogal: van een eenvoudige verandering in een enkel agrarisch bedrijf tot een meervoudige systeemverandering in het landelijk gebied voor de komende 30 jaar. Dat is problematisch, aldus de onderzoekers, omdat daardoor het begrip transitie een empty signifier dreigt te worden: een leeg begrip waaraan iedereen een eigen invulling geeft.
De beleidsdocumenten blijken bovendien weinig maatregelen te bevatten met potentie voor een daadwerkelijke transitie. De meeste maatregelen zijn gericht op een optimalisatie van het bestaande systeem, vrijwillig en bovendien gericht op de korte termijn. De vraag welke gedragsverandering nodig is of welke praktijken niet langer we
nselijk zijn, blijft onbeantwoord. De Roo: ‘Het is al met al onvoldoende om een transitie in gang te zetten’.
Risico’s van focus op kortetermijndoelen
De focus op systeemoptimalisatie en doelbereik op de kortere termijn brengt namelijk risico’s met zich mee. Eén daarvan is dat de focus op wat nu urgent is, lock-ins kan veroorzaken die aanpassingen op de langere termijn bemoeilijken of onmogelijk maken. Een ander risico is dat de focus op de korte termijn een gedeelde toekomstvisie in de weg kan staan. De focus op wat nu urgent is, beperkt bovendien de mentale ruimte die nodig is voor creatieve ideeën om de onwenselijke patronen die problemen veroorzaken, te kunnen doorbreken. De beleidsdocumenten besteden weinig aandacht aan weerstand tegen en taboes rondom een mogelijke transitie.
Maak ruimte voor stip op de horizon
De onduidelijkheid over het begrip transitie ondermijnt de legitimiteit van vergaande veranderingen. Betrokkenen kunnen de indruk krijgen dat het alleen gaat om een optimalisatie van het bestaande systeem. Dat terwijl het essentieel is heldere kaders te scheppen over welke verandering nodig is en welk gedrag en welke praktijken dan niet meer passen. Het is daarbij belangrijk de pijn die dit onherroepelijk bij betrokkenen zal veroorzaken, bespreekbaar te maken. Om ruimte te creëren voor een dialoog over de toekomst van het landelijk gebied, adviseren de onderzoekers de kortetermijndoelen tijdelijk te parkeren en ruimte te maken voor een langetermijnperspectief. De Roo: ‘Een stip op de horizon, met een wenkend perspectief ver in de toekomst, geeft de mentale ruimte om even los te laten wat op dit moment in de weg lijkt te zitten. Het creëert ook het noodzakelijke draagvlak onder stakeholders.