Van eigen bodem: WUR-experts over nieuwe EU-bodemwet

Het water dat we drinken en lucht die we inademen hebben een beschermde status. De bodem moet het echter zonder wettelijke bescherming stellen. ‘Dat is eigenlijk vreemd,’, vindt Liesje Mommer, hoogleraar Ondergrondse Ecologie en ook boegbeeld biodiversiteit, ‘want de bodem staat aan de basis van het leven. De grond onder onze voeten zorgt voor voedsel en schoon water en reguleert het klimaat.’ Die diensten staan onder druk nu de toestand van de bodem wereldwijd verslechtert. Dit lot treft inmiddels twee derde van het grondoppervlak in Europa.

Als het aan de Europese Commissie ligt, gaat dat in de toekomst veranderen. Binnenkort geniet ook de bodem wettelijke bescherming, als de EU Soil Health Law wordt aangenomen. Op 5 juli presenteert de Commissie de nieuwe wet, die vervolgens besproken wordt in het Europees Parlement. Het is nog afwachten wat de inhoud van de wet precies zal zijn, maar waarschijnlijk gaat het over wat een gezonde bodem is en hoe je dat goed in de gaten houdt. Daarnaast bevat het voorstel regels voor duurzaam bodemgebruik en -herstel.

Beschermend schild

De nieuwe wet is geen overbodige luxe, stellen 17 bodemexperts van Wageningen University & Research. Een gezonde bodem barst namelijk van het leven – denk aan plantenwortels, bodemdieren, schimmels en bacteriën – en vormt de basis van het functioneren van onze ecosystemen. Dat is belangrijker dan het op het eerste gezicht lijkt. De bodem werkt als een beschermend schild, ofwel buffer, tegen de grillen van de natuur. Zo blijven de gevolgen van bodemerosie (wegblazen door de wind of wegspoelen door water), droogte, overstromingen en landverschuivingen beperkt bij een ‘levende’ bodem. En die buffer is in tijden van klimaatopwarming alleen maar harder nodig.

De bodem bepaalt ook de kwaliteit van ons eten. Gewassen groeien simpelweg beter in een bodem die in goede balans is met het bodemleven. Al dat leven functioneert beter zonder vervuiling. En daar gaat het mis: landbouw, industrie en huishoudens dragen wereldwijd bij aan de verspreiding van vervuilende stoffen in de bodem.

‘Bodemvervuiling kan ontzettend lang in de bodem blijven en zich over grote gebieden verspreiden’, stelt Esmer Jongedijk. Zij onderzoekt bij Wageningen Food Safety Research (WFSR) de relatie tussen chemische stoffen in de bodem en de veiligheid van onze voeding. ‘Planten kunnen die stoffen opnemen, waardoor mensen ze rechtstreeks of via dieren binnenkrijgen. Soms is dat direct schadelijk voor de gezondheid en in andere gevallen zijn negatieve effecten te verwachten op lange termijn.’

Lessen uit het verleden

De WUR-wetenschappers komen nu met een discussiestuk over het belang van een wet om de bodem te beschermen. Ook geven ze advies om de wet zo op te stellen dat hij ook echt werkt. Universitair docent milieurecht Edwin Alblas hoopt vooral dat de EU kijkt naar de uitwerking van eerdere Europese wetten voor natuur en milieu, zoals de Kaderrichtlijn Water en de Habitatrichtlijn. Het effect van die wetten is volgens hem namelijk nog niet optimaal. Het probleem is dat niet altijd duidelijk is wat er nou precies van lidstaten wordt verwacht, en dat naleving vaak achterblijft.

‘De nieuwe wet moet strakke, bindende regels opleggen om bodemvervuiling een halt toe te roepen’, stelt Alblas. Tegelijk erkent hij dat de weg naar een gezonde bodem in een land als Spanje anders kan zijn dan in Polen. ‘De wet moet nationale en regionale overheden uitnodigen om een plan op maat te maken. Die overheden moeten een brugfunctie krijgen.’ Hoe een land de bodem in de gaten gaat houden, hoe het daarover moet rapporteren en welke oplossingen eerlijk en rechtvaardig zijn, kan dus per land anders zijn.

Fundament leggen

In maatwerk schuilt wel een gevaar, waarschuwen de onderzoekers. Het kan leiden tot een situatie waarin iedere lidstaat naar eigen goeddunken de wet kan interpreteren. Een wetenschappelijke basis voor al dat maatwerk is dus een must. De WUR-wetenschappers werken daarom met andere onderzoekers in Europa aan een regionale invulling voor de EU Soil Health Law. Ook kan WUR straks helpen vaststellen of de wet genoeg doet om de gezondheid van de bodem en ecosystemen te verbeteren.

De wet zal niet 1-2-3 klaar zijn, en toch dringt de tijd. Alblas: ‘Zoveel bodems zijn in slechte staat. We moeten dus een manier vinden om daar snel én wetenschappelijk onderbouwd iets aan te doen. Dat is de uitdaging voor Europa.’