Reken de echte prijs van je kerstmaaltijd uit

1) Voorgerecht

We nemen een voorgerecht met vis en kiezen voor de traditionele garnalencocktail met sla, mayonaise en citroen. Winkelprijs is 26 euro voor 8 personen. De milieukosten bedragen 3 euro, dus de echte prijs is 29 euro. De milieukosten komen vooral door de garnalen; niet door overbevissing, maar door de zware stookolie waar de schepen van de garnalenvissers op varen. Dat draagt bij aan klimaatverandering, luchtverontreiniging en uitputting van fossiele brandstoffen.

Leuk detail: je kunt in plaats van citroen ook limoen nemen. Ze hebben in de keuken een vergelijkbare functie, maar de limoen wordt geteeld in (sub)tropische landen, terwijl de citroen meestal uit het Middellandse Zeegebied komt. De klimaatkosten van de limoen zijn dus hoger dan die van de citroen, maar het verschil in echte prijs in dit gerecht is beperkt.

Alternatief voorgerecht is bietencarpaccio van rode biet, geitenkaas, rucola en pistache. Deze kost 10,30 euro in de winkel. De milieu-impact is slechts 1,60 euro, dus de echte prijs voor 8 personen is net geen 12 euro.

2) Soep

We kiezen voor kreeftensoep. De zelfgemaakte kreeftensoep kost voor 8 personen bijna 50 euro. De meeste kreeft die wij met Kerst eten is de Amerikaanse Kreeft (Homarus Americanus). Die komt uit Canada of de Verenigde Staten. De Oosterscheldekreeft (Homarus gammarus) wordt alleen in de zomermaanden gevangen. De kreeft wordt niet overbevist in Amerika, maar Noordkapers (walvissen) kunnen verstrikt raken in de touwen van de kreeftenkorven. De kreeften worden levend per vliegtuig naar Europa gevlogen, omdat ze levend bereid moeten worden. Dierenwelzijn is een issue. Ze moeten verdoofd geslacht worden, voordat ze gekookt worden. We schatten de milieukosten op 15 euro, dus de echte prijs voor kreeft wordt 65 euro.

Alternatief is een vegetarische wortelsoep, met verse wortel in kokosmelk. Dat kost 3,40 euro in de winkel en daar komt slecht 0,40 euro aan milieukosten bij, dus de echte prijs is 3,80 euro.

3) Hoofdgerecht vlees

We bestellen een runderrollade voor 8 personen. Deze kost 42 euro in de supermarkt, maar de milieukosten bedragen 15 euro, dus de echte prijs is 57 euro. De milieukosten bestaan vooral uit veevoer en landgebruik, dus het kappen van regenwoud voor de veeteelt en sojaproductie.

Een milieuvriendelijker vlees-alternatief is wild zwijn. Die kost 32 euro voor 8 personen in de supermarkt, maar als dit wilde zwijn is geschoten in het kader van het wildbeheer op de Veluwe, dan is dat tevens de echte prijs. Punt van aandacht hierbij: de beschikbaarheid van geschoten wild is beperkt, dus nauwelijks extra milieukosten zolang de voorraad strekt.

Ander alternatief: de traditionele kalkoen. Die kost 6,50 per kilo, dus voor 25 euro heb je een prima kalkoen voor 8 personen. De meeste kalkoenen worden overgevlogen uit de VS voor de Kerst, maar ze zijn een redelijk duurzaam alternatief voor runder- en varkensvlees, met een milieu-impact iets hoger dan kip. We durven geen ‘echte prijs’ op de kalkoen te plakken bij gebrek aan gegevens, maar de milieu-impact is fors lager dan voor rundvlees.

4) Hoofdgerecht vegetarisch

We maken een vegetarische 'Beef' Wellington, een combinatie van pompoen, ui, champignon en linzen in bladerdeeg. De ingrediënten kosten 14,40 euro, de milieuschade bedraagt 1,60 euro, dus voor 16 euro ben je klaar.

5) Groenten

We hebben een combinatie van groenten op tafel.
Ten eerste de aardappelgratin. Aardappel is een duurzame en gezonde keuze, zolang je ze niet frituurt. Tafelaardappelen kosten 2,90 euro in de winkel, plus 50 eurocent milieukosten. Verder kaas en room toevoegen. Daardoor komt de totale prijs van aardappelgratin op 6,50 (winkel) plus 1,50 euro milieukosten.

Ten tweede hebben we haricots verts, vastgebonden met spek. Benodigd: sperziebonen en ontbijtspek. We kiezen voor sperziebonen uit glas, want die komen uit eigen land en betekenen veel minder milieukosten dan de geïmporteerde sperziebonen uit Egypte of Kenia. Ze kosten 1,20 plus 0,50 euro milieukosten. Het gebruik van glas zorgt voor milieukosten; sperziebonen uit de diepvries of blik zijn gunstiger. Het ontbijtspek komt ook uit eigen land, maar zorgt voor meer milieukosten; 6,40 euro (winkel) plus 1,40 (milieu) betekent een echte prijs van 7,80 euro. Samen een echte prijs van 9,50 euro. Vrij duur en niet erg duurzaam.

Als alternatief hebben we een frisse witlofsalade. We kopen witlof, appel, walnoten en halfvolle yoghurtsaus en hebben voor 6 euro (5,50 winkelprijs plus 0,50 milieu) een erg duurzame side dish. Dat komt met name door gebruik van de seizoengroente witlof en Hollandse appels.

6) Toetje

We nemen een klassieker: vanille-ijs met aardbeien en chocola. Een bak roomijs of vanille-ijs kost 2 euro (winkelprijs) plus 1,15 euro (milieukosten, vooral door milieueffecten van zuivel). Aardbeien moeten van elders of uit de kas komen. Daardoor is de winkelprijs erg hoog (7,20 euro) en komen daar ook nog voor 1,15 milieukosten bij. De chocolade kost 2 euro in de winkel en 1 euro aan milieukosten. Al met al een dure en niet erg duurzame hap: 11,20 euro in de winkel en een echte prijs van 14.50 euro.

Het duurzame alternatieve toetje is vanille-ijs met appeltjes uit de oven. Benodigd: Hollandse appeltjes voor 2 euro de kilo, honing, amandelen en vanille-ijs. Kost bij elkaar 5,70 euro (winkel) plus ruim 1 euro milieukosten, dus ook nog eens een stuk goedkoper.

7) Drank

We drinken wijn bij het Kerstmaal, witte wijn bij het voorgerecht, rode wijn bij het hoofdgerecht. We kopen 3 flessen behoorlijk goede wijn voor in totaal 32 euro winkelprijs. Daar komen 2,50 euro aan milieukosten bij. De milieukosten voor biologische wijn zijn lager dan voor gangbare wijn, maar beide zorgen voor landgebruik en klimaatverandering, dus het verschil tussen bio en gangbaar per fles is beperkt. Daarnaast drinken we water uit de kraan.

Ook dit onderdeel kan duurzamer en voordeliger onder het motto ‘drink met mate’. Hoe minder wijn we drinken en hoe meer water, hoe lager de kosten en milieuschade uitpakken. De alternatieve variant met veel kraanwater, water met een smaakje (geperste sinaasappel) en 1 fles wijn kost nog geen 10 euro.

8) Koffie met chocolaatje

Tot slot nemen we koffie met een chocolaatje. Kost anderhalve euro in de winkel, de echte prijs is 2 euro voor 8 personen. Zowel koffie als cacao wordt in tropische landen verbouwd door boeren met veelal kleine bedrijven. Bij de milieueffecten gaat het om klimaatverandering, water- en luchtvervuiling en grondgebruik. De maatschappelijke kosten – laag inkomen, gedwongen arbeid en kinderarbeid – zijn echter hoger. Hoewel meerdere koffie- en chocolade-merken duurzaamheidscriteria hanteren en verrekenen in de verkoopprijs, leven veel producenten onder de armoedegrens.

Het Kerstmaal-team van Wageningen Economic Research bestond uit de onderzoekers Willy Baltussen, Sophie Galema, Geert Hoekstra, Bas Janssens, Johanna Steketee en Channah Durlacher (communicatie). Tekst: Albert Sikkema, illustratie: Martin Loquet.