Waarom waardevrije journalistiek – en wetenschap – een illusie is

Tijdens de verdediging van haar proefschrift op 19 december werd duidelijk hoe Marie Garnier Ortiz tot die conclusie was gekomen. Ten eerste stelde ze ‘normatieve verwachtingen’ aan de media. Dagbladen moeten een publiek debat kunnen aanwakkeren, waarbij meerdere standpunten in perspectief worden geplaatst. Ze moeten complexe vraagstukken helder kunnen verwoorden en moeten ‘accountable’ zijn. Dat wil zeggen: uitleggen hoe ze tot hun teksten zijn gekomen. Tot slot moeten ze machtsverhoudingen tegen het licht houden.

Framing

Vervolgens ging ze kijken hoe zeven Britse dagbladen gedurende enkele decennia over de pluimveeteelt schreven. Daarbij keek ze naar de framing: wat was het probleem in het artikel? Wie veroorzaakte het probleem, wat was de oplossing en wie moest het probleem oplossen? Dat leidde tot een enorme dataset van issues, problemen en oplossingen. Meestal ging het over vogelgriep, soms over dierenwelzijn, antibiotica en economie. Slechts zelden ging een artikel over de pluimveesector of het voedselsysteem als geheel, concludeert de promovendus. Ze stelt ook dat de pluimvee-industrie, tot haar verrassing, niet werd aangeduid als veroorzaker van problemen, maar als slachtoffer.

De opponenten merkten gelijk op dat Ortiz hierbij geen waardevrije wetenschap bedreef. Wat was haar overtuiging? Ze gaf aan dat ze het meest gecharmeerd was van een artikel in The Guardian, genaamd ‘The dirty secret of UK’s poultry industry’, die de besmetting van kip met campylobacter aan het licht bracht. De reden: het artikel belichtte de brede voedselketen, met producenten en supermarkten, en het was door een groep journalisten geschreven. Ze vond het ook prettig dat The Guardian zijn ‘normatieve positie’ duidelijk maakte: politiek links en activistisch.

Dat leidde tot de vraag waarom de promovendus niet koos voor niet-vooringenomen nieuwsgaring en duiding. Haar antwoord was dat die onafhankelijke positie niet bestaat. Alle journalisten zijn kinderen van hun tijd. Bovendien opereren journalisten in een maatschappelijk krachtenveld, waar macht wordt uitgeoefend en ongelijkheid heerst. Journalisten en kranten moeten zich daarvan bewust zijn en transparant zijn over hun maatschappelijke drijfveren, antwoordde de uit Costa Rica afkomstige promovendus.

Verwachtingen journalistiek

Maar dat riep weer de vraag op bij de opponenten of Ortiz hiermee onrealistische verwachtingen heeft over de journalistiek. Eerder onderzoek had allang vastgesteld dat de journalistiek die verheven rol – hoeksteen en hoeder van de democratie – niet waarmaakt, merkte een opponent op. De meeste journalistiek was vooringenomen. Waarom was het dan haar uitgangspunt van studie? ‘Ik geloof nog steeds dat ze die maatschappelijke rol kunnen waarmaken.’ Niet door geen vooroordelen meer te hebben – dat lukt niet – maar door divers te zijn en meerdere belangen en gezichtspunten bij elkaar te brengen, vond Ortiz.

De volgende opponent vroeg zich af: wie moet ervoor zorgen dat de media dit gaat doen? Zelfregulatie was geen optie, dat werkt niet. En sturing door de overheid doet gelijk denken aan censuur. Dus wat wel? Ortiz dacht aan een commissie die de media ter verantwoording kon roepen. Ze dacht ook dat journalisten vaker berichten met burgers moet voorbereiden en schrijven, zodat ze nieuwe invalshoeken en vragen kunnen gebruiken.

Journalistiek en wetenschap

Ondertussen drong zich de vergelijking tussen journalistiek en wetenschap op; beide waren hoekstenen van de democratie en liggen onder vuur als waarheidsbrenger. Net als journalisten moeten wetenschappers zich bewust zijn van machtsverschillen en ongelijkheid, vond Ortiz. Zowel journalisten als wetenschappers schetsen de mogelijkheden en opties van anderen. Die macht vraagt om een uitleg van de ‘normatieve positie’ aan het publiek.