Wereldwijd beheer van landbouw- en voedselsystemen, naar een mondiale consensus en actie

Overwegingen ter voorbereiding van de VN-top over voedselsystemen in 2021

Het is algemeen erkend dat er vergaande transities nodig zijn om ervoor te zorgen dat er voldoende voedzaam, veilig, betaalbaar en duurzaam geproduceerd voedsel beschikbaar is voor een groeiende wereldbevolking. De productie van levensmiddelen en landbouwproducten is zeer divers, waarbij veel verschillende grondstoffen en technologieën betrokken zijn, afhankelijk van de ecologische en sociaaleconomische omstandigheden. HLPE¹ heeft vijf belangrijke groepen van interagerende factoren geïdentificeerd die een belemmering kunnen vormen voor innovatie. Deze zijn bestuur, economie, kennis, maatschappij en cultuur, en grondstoffen. De meeste mensen met een gebrek aan voedselzekerheid leven in gebieden die worden gekenmerkt door instabiliteit en ernstige armoede. Nieuwe manieren om de productiviteit van land en water te verhogen en tegelijkertijd de uitstoot te verminderen en de vernietiging van leefgebieden en levenswijzen een halt toe te roepen, zijn noodzakelijk. Het is van groot belang dat de diverse benodigde transities op maat worden gemaakt en gebaseerd zijn op wetenschappelijk bewijs.

Voedselsystemen: van concept tot beleid

Het systeemdenken heeft de laatste jaren aan belang gewonnen in de landbouw- en voedselsector, wat de discussie over de ‘onduurzaamheid’ van moderne voedselsystemen onder zowel wetenschappers als beleidsmakers aanwakkert. Béné² et al. 2019 definiëren vier verschillende scenario's over het falen van het voedselsysteem:

• onvermogen van het systeem om de toekomstige wereldbevolking te voeden;
• onvermogen van het systeem om gezonde voeding te leveren;
• onvermogen van het systeem om gelijke en rechtvaardige voordelen op te leveren;
• onhoudbaarheid van het systeem en de impact ervan op het milieu.

Omdat voedsel een integraal onderdeel is van cultuur en zo nauw verbonden is met traditie, waarden en emoties, zijn oplossingen het falende voedselsysteem onderhevig aan intens debat en controverse. Er zijn uiteenlopende opvattingen over onderwerpen als meststoffen, genetische modificatie, dierenwelzijn, enzovoort. Er is ook verwarring en onzekerheid over de feiten, bijvoorbeeld over de mate waarin de landbouw en het voedsel kunnen bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen, de beperking van het klimaat (koolstofafvang) en de klimaatsveranderingen. Bovendien lijkt het vertrouwen van het publiek in wetenschappelijke oplossingen af te nemen.

Op nationaal niveau leiden deze complexiteit, verwarring en polarisatie vaak tot een politieke impasse en een verstoord institutioneel landschap. Geen enkel land heeft een alomvattend landbouw- en voedselbeleid ontwikkeld. Tegelijkertijd kan geen enkel land verwachten dat het nationale beleidsmaatregelen alleen neemt, omdat de in- en uitvoer, de emissies en de technologie altijd ook gevolgen hebben voor andere landen.

Wereldwijd bestuur van voedselsystemen

Landbouw gaat niet alleen over voedsel, maar ook over andere collectieve goederen zoals het beheer van natuurlijke hulpbronnen, klimaatverandering, handelsregimes, concurrentie voor directe buitenlandse investeringen, internationaal onderzoek en innovatie, volksgezondheid en voedselveiligheid, en stabiliteit. Het behalen van SDG 2 moet hand in hand gaan met het behalen van andere SDG’s en vereist daarom een nieuwe manier van nadenken over het bestuur van landbouw en voedselsystemen.³

In dit opzicht is er behoefte aan een uitgebreider, systeembreed partnerschap met de particuliere sector, financiële instellingen, maatschappelijke organisaties en de wetenschap. Een gedeeld inzicht in waar we staan en waar we naartoe moeten met ons wereldwijde voedselsysteem, welke technologieën en beleidslijnen beschikbaar zijn en een zekere mate van een akkoord over gecoördineerde actie zijn van essentieel belang. Dat creëert een gelijk speelveld voor optimale oplossingen die gedeeld kunnen worden, zodat iedereen er voordeel uit kan halen.

Om dit te bereiken is een echte multi-stakeholder-benadering cruciaal. De private sector (inclusief boeren) speelt een dominante rol in de (her)inrichting van voedselsystemen. De rol en de betrekkingen met de huidige institutionele structuren, zoals het Committee on World Food Security (CVS), de wetenschappelijke organen van de Rio-verdragen en het CGIAR-systeem, moeten nog worden uitgewerkt. Naast de lidstaten en internationale organisaties zoals die in het VN-systeem zouden ook nationale overheidsorganisaties en organisaties uit de particuliere sector die het bedrijfsleven, de stichtingen en de NGO's vertegenwoordigen moeten worden betrokken.

VN-top over voedselsystemen in 2021

De VN-top over voedselsystemen in 2021 biedt een unieke en uitgelezen kans om de internationale en nationale voedselsystemen te herzien en passende bestuursstructuren te ontwerpen. De conferentie van 2021 heeft tot doel de belanghebbenden op één lijn te brengen rond een gemeenschappelijke aanpak voor de versterking van onze voedselsystemen: een kader dat als basis zal dienen voor gecoördineerde actie. Een dergelijk kader moet bij voorkeur worden vastgelegd in een regeling die krachtig genoeg is om de belanghebbenden op elkaar afgestemd te houden en om hen aan te sporen samen te werken.

Het is van cruciaal belang om dit proces te ondersteunen met een wetenschappelijk en technisch adviesorgaan, vergelijkbaar met de hulporganen van de Rio-verdragen (SBSTA, SBSTTA, CST). Hoewel er de afgelopen tien jaar veel rapporten over voedsel en landbouw zijn verschenen, zijn er geen pogingen ondernomen om de algemeen aanvaarde wetenschap en bewezen technologieën bij elkaar te brengen. Een intergouvernementeel wetenschappelijk en technisch adviesorgaan voor landbouw- en voedselsystemen (een IPAF, een intergouvernementeel comité voor landbouw en voedsel) is al in verschillende fora voorgesteld, waaronder het InterAcademy Partnership van meer dan 140 wetenschapsacademiën. Het voedsel- en landbouwbeleid zou veel baat hebben bij een betere bewijsvoering.

De weg (zie ook figuur) naar de VN-top van 2021 biedt de gelegenheid om de mondiale bestuursstructuur voor voedselsystemen te herzien en de rol van empirisch onderbouwde kennis bij de overgang naar duurzame voedselsystemen te definiëren. Om de discussies naar en tijdens de top te voeden, kunnen casestudies uit een aantal landen de deelnemers informeren over wat er bedoeld wordt en welke interventies veelbelovend en geschikt lijken wat betreft impact en schaalbaarheid.

Afsluitend

De recente toename van hongersnood, ondervoeding en obesitas vraagt om een hernieuwde wereldwijde inspanning die de basis legt voor gecoördineerde actie, gebaseerd op onbetwiste wetenschappelijke informatie. Een op feiten gebaseerde benadering die gericht is op het bereiken van consensus als hoeksteen van de toekomstige landbouw- en voedselsystemen, in combinatie met doeltreffende institutionele regelingen, moet het voortouw nemen.

¹HLPE (2019)rapport over agro-ecologische en andere innovatieve benaderingen voor duurzame landbouw en voedselsystemen die de voedselzekerheid en voeding verbeteren. Samenvatting en aanbevelingen. http://www.fao.org/cfs/cfs-hlpe

²Béné, C. et al (2019). When food systems meet sustainability – current narratives and implications for action. World Development 113; 116-130.
https://doi.org/10.1016/j.worlddev.2018.08.011

³Gebaseerd op von Braun, J. et al.( 2017). Designing global governance for agriculture development and food and nutrition security. Review of Development Economics 21 (2), 265-284. https://doi.org/10.1111/rode.12261