Blogpost
Sjoemelwas herkennen met de knikkertest
Tijdens het Symposium bijengezondheid in juni 2021 gaf Wim Reybroeck (ILVO Vlaanderen) een presentatie over de vervalsing en vervuiling van bijenwas. Naar aanleiding van zijn presentatie kwam deze vraag: is het te controleren of er stearine in de was zit als ik dat koop? Het antwoord van Wim was: Als eenvoudige indicatietest kan men een knikker leggen op een stukje kunstraat bovenop een kop of glas met heet water en nagaan wanneer de knikker door de kunstraat heen gaat. Men vergelijkt met een stukje kunstraat van echte bijenwas.
In dit artikel van Professor Eric Goethals, Bernhard De Meyer en André Decaluwé kunt u lezen hoe sjoemelwas te herkennen is met behulp van een knikkertest.
Dit artikel is overgenomen uit het Maandblad van de Vlaamse Imkersbond, 103de jaargang nr. 7, september 2017.
Smeltgedrag
We hebben enkele monsters (lotnummers) van de sjoemelwas onderzocht en kunnen bevestigen dat alle door ons onderzochte monsters hetzelfde abnormale smeltgedrag vertonen. Dit wordt geïllustreerd in Fig. 1 waar thermogrammen van goede was en van vijf monsters met lotnummers binnen de gerapporteerde ‘verdachten’ (212225 – 213110) getoond worden. We zien dat in alle gevallen de slechte was zijn belangrijkste smeltpiek vertoont beneden de 50°C, daar waar bij goede was het belangrijkste smeltproces boven de 60°C ligt. Hieruit volgt dat DSC analyses goed geschikt zijn om dit soort sjoemelwas te onderscheiden van goede was. Het optreden van een belangrijke smelting – reeds vanaf 40°C – met een daaraan gepaard verlies aan mechanische weerstand, zou wel eens de reden kunnen zijn waarom de bijen dit materiaal niet aanvaarden.
Knikkertest
DSC apparatuur is kostelijk en de bediening ervan vereist een zekere technische opleiding. Daardoor is die analysemethode niet zo maar beschikbaar voor de gewone sterveling. Daarom hebben we een eenvoudiger manier gezocht om de sjoemelwas op te sporen: de knikkertest. Deze test is eveneens gebaseerd op het bij lagere temperatuur gelegen smeltgedrag van de sjoemelwas door de daaraan verbonden verminderde mechanische sterkte te bepalen. De test is eenvoudig en kan thuis in de keuken worden uitgevoerd. Wat hebben we nodig?
Een elektrische (keuken)oven met temperatuur instelling, een vierkantje waswafel (bv. 8 x 8 cm) van verdachte was en een zelfde vierkantje van goede was, twee gelijke glazen potjes en twee gelijke knikkers. De door ons gebruikte knikkers wogen ongeveer 5 gram (om precies te zijn: 4,94 gram). Onze keukenoven werd d.m.v. een digitale thermometer getest om te zien of de ingestelde temperatuur effectief ook gehaald wordt. Er werd vastgesteld dat bij instellen van 50°C er (na 5 min.) een lichte ‘overshoot’ was tot 54°C en dat na ongeveer 20 min. de temperatuur stabiel bleef op 52°C. Deze temperatuur is nog acceptabel voor de test. De test gaat als volgt: de oven wordt 20 min. op voorhand aangelegd en er wordt een maximum temperatuur van 50°C ingesteld. De vierkantjes waswafel worden op de glazen potjes geplaatst en in het midden van ieder vierkantje wordt een knikker gelegd. De potjes worden dan naast elkaar in de warme oven geplaatst. Na enkele minuten wordt de sjoemelwas ‘week’ en valt de knikker door de waswafel in het glas. Bij goede was blijft de waswafel zijn mechanische eigenschappen bewaren. Na 15 minuten is de knikker nog steeds niet gevallen. De hierbij gevoegde foto’s illustreren het proces. Er kunnen natuurlijk ook meerdere waswafels in één operatie getest worden, maar het is wenselijk om naast de verdachte monsters ook steeds een wafel van goede was als referentie bij te nemen omdat we het verschil in smeltgedrag willen vaststellen, onafhankelijk van de accuraatheid van de oven. Uiteraard moeten de glazen potjes en de knikkers voor iedere geteste wafel identiek zijn.
We weten ondertussen dat ‘de sjoemelwas’ ongeveer 25% stearine (een mengsel van palmitinezuur en stearinezuur) bevat. Dat is het mengsel dat gebruikt wordt in de kaarsfabricage. We hebben zelf zo’n mengsel van bijenwas en stearine (75/25 gemaakt) en hebben vastgesteld dat dit mengsel het zelfde thermogram geeft als een sjoemelwasmonster, wat een verdere bevestiging is voor de samenstelling van de sjoemelwas. Zoals verwacht gaf een waswafel gemaakt van deze zelfbereide sjoemelwas ook een positieve knikkertest (d.w.z. de knikker viel ook hier snel door de wafel). Voor wie twijfelt over de kwaliteit van aangekochte waswafels, kan deze test van nut zijn. Of andere sjoemelwassen ook op die manier kunnen opgespoord worden, moet nog onderzocht worden.