Voedselzekerheid in een dashboard

Dat een oorlog niet alleen leidt tot een humanitaire crisis, maar vaak ook gevolgen heeft voor de wereldwijde voedselvoorziening, wordt duidelijk door de oorlog in Oekraïne. Zo leidde die oorlog weliswaar tot tekorten aan biologische veevoedergrondstoffen en zonnebloemolie, maar ook tot het inzicht dat onze afhankelijkheid van Oekraïens graan verder beperkt was. Nederland importeert vooral graan uit Duitsland en Frankrijk. Het is voor zowel voedselproducenten als voor beleidsmakers en politici belangrijk om snel inzicht in te hebben in de omvang van de handelsstromen, zodat ze ervoor kunnen zorgen dat essentiële producten beschikbaar blijven.

Om in te kunnen inspelen op dit soort ontwikkelingen, maakte Wageningen University & Research op verzoek van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) een eerste analyse van de impact van de oorlog voor de voedselzekerheid. Ook Nederland importeert immers producten uit Oekraïne – denk aan (biologisch) graan, oliezaden en oliën – en verliest door de oorlog ook exportmarkten. Niet alleen in Oekraïne (voor producten als cacao, tabak, zuivel, eieren en bloemen), maar ook in Rusland en Belarus, als gevolg van de sancties.

Als onderdeel van deze analyse maakte Eugene Westerhof, data-architect, en Mark Dolman, product owner datamanagement, beide bij Wageningen Economic Research, een interactief Oekraïne-dashboard dankzij OpenUp, een data-oplossing die het instituut al langer gebruikte.

Wat is OpenUp?

Eugene Westerhof: “OpenUp is het project waarbinnen we ons datamanagementplatform hebben ontwikkeld. Daarmee kunnen we alle datastromen binnen ons instituut goed managen. We hebben het ooit opgezet omdat we constateerden dat onderzoekers een beetje aan hun lot overgelaten werden wat betreft datamanagement. Ze hadden hun bestanden op hun eigen computer staan en deelden die data dan bijvoorbeeld via gemailde Excel-bestanden. Een onwenselijke situatie. We zijn alles gaan centraliseren in OpenUp. Daarbij zijn we ook de kennis van de onderzoekers over de data (metadata) vast gaan leggen. Metadata maken het mogelijk om data uit verschillende bronnen te combineren en maken data later goed doorzoekbaar. Door OpenUp hebben alle onderzoekers nu een plek waar ze hun data veilig kunnen opslaan, maar ook data van anderen kunnen doorzoeken. Omdat het zo’n efficiënt en effectief systeem is, hebben we het gebruikt om een interactieve website met een dashboard voor LNV te bouwen.”

Hoe werkt het dashboard in de praktijk?

Mark Dolman: “Het dashboard is een interactieve app die je ook op telefoon kunt bekijken. Het brengt de handel met Oekraïne, Belarus en Rusland in beeld. Die laatste twee landen staan erin omdat de sancties ook een effect op de handel hebben. In het begin van de sancties stonden de Nederlandse snijbloemen bijvoorbeeld bij de Russische grens te verleppen, omdat ze niet meer ingevoerd mochten worden. In het dashboard kun je allerlei goederen selecteren waarin wordt gehandeld – zoals zonnebloemolie, zaden, gewasbeschermingsmiddelen of granen – en kijken wat de huidige status daarvan is. Hoeveel wordt er verhandeld? Hoe beweegt de markt zich? Zo kun je bijvoorbeeld uitzoeken of Nederland zelfvoorzienend is voor bepaalde producten of zien dat er tekorten dreigen te ontstaan.”

Waar komen de data uit het interactieve dashboard vandaan?

Dolman: “Het zijn zowel publieke data, bijvoorbeeld de handelsdata van het Europese bureau voor statistiek Eurostat, als data die we zelf bij WUR verzamelen en produceren, bijvoorbeeld uit onze consumentenonderzoeken. Onze dataspecialisten voegen hun kennis toe aan de data in OpenUP, zodat de data verrijkt zijn en ook door andere onderzoekers gebruikt kunnen worden. Juist het samenvoegen van die kennis maakt het dashboard een startpunt voor kennisgedreven onderzoek.” Westerhof: “Het is behoorlijk uniek dat al die data toegankelijk zijn in één interactieve website.”

Wat verraste je tijdens het project?

Dolman: “Dat we het dashboard zo snel konden maken. We kregen woensdagochtend de vraag van LNV en vrijdagmiddag hadden we een eerste concept. Door OpenUp hadden we al ervaring met hoe je uit een gigantische hoeveelheid data snel de juiste informatie haalt en kunt vertalen naar betekenisvolle informatie voor beleidsmedewerkers en onderzoekers.”

Westerhof: “Dat heeft vooral te maken met onze eerdere investeringen in OpenUp. We zijn al ruim drie jaar bezig met professionaliseren en automatiseren. Daar plukken we nu de vruchten van. Maar niet alleen de investering, ook de aanpak speelt een rol. Doordat we veel aandacht hebben besteed aan het goed beschrijven van data, hebben we nu goed doorzoekbare domeintermen. Daardoor is het nu gebruiksvriendelijk. Niet alleen de onderzoeker die in een bepaald domein is gespecialiseerd kan met het dashboard omgaan, maar iedereen die in het onderwerp geïnteresseerd is.”

Jullie hebben het dashboard ontwikkeld voor LNV, maar voor wie is het nog meer geschikt?

Dolman “Voor bedrijven in de agrifoodsector. Het dashboard is gratis, Engelstalig en voor iedereen toegankelijk.”

Welke mogelijkheden zie je nog meer?

Dolman: “De brancheorganisaties weten ons nu ook te vinden. Zo zijn we bezig met dashboards voor de brancheorganisatie van de margarine- en olie-industrie, de visserijtak en de groente- en fruitbranche. Die dashboards zijn gevuld met handelsdata, maar je kunt ook sets samenstellen waarin je productie, handel en consumptie kunt samenvoegen. Daar gaan we mee experimenteren.”

Westerhof: “Deze dashboards zijn overigens niet openbaar, maar alleen toegankelijk voor de leden van de brancheorganisaties, die ons daar een bepaald bedrag per jaar voor betalen. Daarvoor krijgen ze niet alleen een continu bijgewerkt dashboard, maar ook (web)service. We zouden eventueel nog aan een abonnementsmodel met aanvullende diensten kunnen denken. Willen ze de data bijvoorbeeld gebruiken om een rapport te schrijven dat ze willen publiceren? Dan zouden ze daar meer voor kunnen betalen.”

Krijgt het project een vervolg?

Dolman: “Zeker! We gaan de ‘Staat van Landbouw, Natuur en Voedsel’ beschrijven in een interactieve website. Die wordt domein-overstijgend, dus we kijken naar indicatoren over handel, maar ook naar honderden andere indicatoren op het gebied van landbouw, natuur en voedsel. Daarbij kun je denken aan bedreigde diersoorten, weidegang, gebruik van gewasbeschermingsmiddelen en werkgelegenheid. Er is werkelijk nog een wereld te winnen met al die data.” Westerhof: “We zijn geen databroker: we verkopen geen data, maar inzichten.”