Tonderzwam als ecosysteem
Dikke dode bomen zijn in Nederland nog niet zeer algemeen en de zwammen die daaraan gebonden zijn, zijn dan ook relatief zeldzaam. Nog zeldzamer zijn de insecten die leven in de zwammen die leven van dik dood hout. Pas als er genoeg dood hout is met voldoende zwammen maken deze ‘dubbel afhankelijke’ insecten een kans.
Hun aanwezigheid zou een bewijs kunnen zijn, dat het dood hout beleid in Nederland haar vruchten afwerpt. Dit was de reden voor een oriënterend onderzoek in bossen met veel dode beuken verspreid in Nederland. Daarbij werd specifiek gezocht naar insecten die leven in de Echte tonderzwam Fomes fomentarius. Deze zwam is een zwakteparasiet, die zich vestigt op verzwakte levende bomen - vooral berk en beuk.
De vraag is of de bijbehorende insecten deze zwammen wel kunnen vinden en, in verband met ruimtelijke isolatie, de eventuele afstanden kunnen overbruggen om nieuwe plekken te koloniseren. Om de aanwezigheid van zwambewonende insecten te onderzoeken werden in een oriënterend onderzoek 70 tonderzwammen van dode beuken verzameld van 7 verschillende locaties. De zwammen werden uitgekweekt in grote plastic trechters, die aan de bovenkant waren afgesloten met fijne vitrage, en aan de onderkant uitmondden in een plastic container met conserveervloeistof.
Naast algemenere keversoorten werden ook opzienbarende vondsten gedaan:
- Een voor de wetenschap onbekend soort sluipwespje, die we de naam Cleruchus polypori hebben gegeven. Het gaat om een van de kleinste insectensoorten (halve mm) op aarde. Dit sluipwespje legt haar eitjes in de eitjes van kleine zwametende kevertjes.
- Een voor Nederland nieuwe keversoort Bolitophagus reticulatus - waarvan de larven zich uitsluitend voeden met het zwamweefsel van de Echte tonderzwam.
- Sinds 1907 waren er in Nederland nog maar 6 exemplaren van het zwamplatkopwespje Cephalonomia formiciformis bekend. Het was dus - tot nu toe - een uiterst zeldzame soort. In ons onderzoek hebben we honderden exemplaren van deze soort gevonden - de oorzaak is vermoedelijk de toename van het aantal tonderzwammen in Nederland, een gevolg van meer dood hout.
In de tonderzwammen werden tientallen soorten zwametende insecten en hun natuurlijke vijanden gevonden. In een zwam is het eten en gegeten worden - een ecosysteem in het klein.