Partners in Afrika verbinden om de zaaizaadsector te verbeteren

Neem bijvoorbeeld noodsituaties zoals droogte, overstromingen, oorlog of conflicten. Die worden vaak verergerd door het gebrek aan zaden na de noodsituatie, wat leidt tot voedselonzekerheid. Met veel interventies is geprobeerd dit op te lossen door boeren na een noodsituatie zaden te geven. Maar dit heeft vaak geen resultaat gehad, door een gebrek aan inzicht in hoe het zaadsysteem in die specifieke context functioneert. Op de ISSD Africa Conference in Kigali, Rwanda, is een nieuwe tool besproken en gevalideerd. Met deze tool kan een goede beoordeling gemaakt worden van de situatie, voordat een interventie gestart wordt. De tool is gemaakt door Mercy Corps, SeedSystem en andere partners en inspireerde nieuwe gebruikers tijdens de conferentie. NGO’s zeggen dat het hun aanpak van het gebrek aan zaaizaad in noodsituaties zal veranderen.

Dit is slechts één van de voorbeelden die in november 2022 werden besproken door meer dan 170 professionals uit de zaadsector tijdens de Integrated Seed Sector Development (ISSD-Africa) Synthesis Conference in Kigali. ISSD-Afrika is een internationale community of practice die professionals samenbrengt die betrokken zijn bij verschillende nationale programma's voor transformatie van de zaadsector op het Afrikaanse continent. Het programma is actief sinds 2011. De huidige fase loopt ten einde en er zijn mogelijkheden voor een volgende fase.

Inzichten valideren

‘De conferentie was een platform om inzichten te delen en uit te werken’, zegt James Mulkerrins, netwerk facilitator van ISSD Afrika bij Wageningen Centre for Development Innovation (WCDI) van Wageningen University & Research. ‘Deelnemers hebben in interactieve sessies innovaties in beleid en praktijk verzameld, gedeeld en besproken.’ De conferentie bracht belanghebbenden van verschillende NGO’s, onderzoeksinstellingen, overheden en bedrijven bij elkaar die elkaar normaal gesproken niet snel zouden ontmoeten. Een belangrijk doel van de conferentie bestond uit het valideren van inzichten en benaderingen. Die inzichten en benaderingen werden door verschillende mensen uit verschillende contexten uitgedaagd, op basis van hun eigen ervaringen, wat scherpere en betere resultaten opleverde.

Marja Thijssen, coördinator van ISSD Afrika bij WCDI, voegt hier aan toe: ‘ISSD Afrika biedt ruimte voor uiteenlopende perspectieven. Er is niet één waarheid. Er zijn verschillende wegen naar het doel om de toegang van boeren tot kwaliteitszaden te vergroten.’ Het netwerk heeft mensen die werkzaam zijn in formele en commerciële zaadsystemen, maar ook mensen die betrokken zijn bij door boeren beheerde of informele zaadsystemen. Het gaat om uiteenlopende zaken zoals initiatieven om zaden te leveren na noodsituaties, kwaliteitsgarantie van zaden, een gunstig enabling environment, een inclusieve zadensector en publiek-private samenwerking. Het omvat een breed scala aan professionals die op allerlei manieren betrokken zijn bij zaaizaad. Thijssen: ‘Wij dienen de hele breedte en brengen mensen samen.’

Reële vraagstukken

In de huidige fase van ISSD Afrika wordt door acht teams actieonderzoek uitgevoerd op acht verschillende onderwerpen. De actieonderzoeksteams worden geleid door specifieke partnerorganisaties, die samen met hun eigen partners bestaande activiteiten afstemmen op die van ISSD Afrika. Daardoor wordt er geleerd van reële voorbeelden en activiteiten uit de dagelijks praktijk. De partners brengen niet alleen hun eigen activiteiten, expertise en netwerken in, maar dragen ook financieel bij aan de Community of Practice. Op de conferentie in Kigali hebben alle teams hun resultaten gepresenteerd en besproken, naast initiatieven van strategische partners die waren uitgenodigd.

Zo hebben Wageningen Centre for Development Innovation (WCDI) en partners van de Alliantie van Bioversity en CIAT een nieuwe een tool gedeeld om de toekomstige vraag naar zaad te voorspellen. Dit viel onder het thema ‘Creëren van vraag naar kwaliteitszaad’. Bedrijven of overheden kunnen hiermee voorspellen hoeveel zaad van welk ras boeren nodig hebben, op basis van gegevens over weersvoorspellingen en politieke en economische indicatoren.

Samen met partner East West Seed Foundation heeft WCDI ook kennis gedeeld over de ontwikkeling van landbouwvaardigheden van boeren. Boeren geven niet graag veel geld uit aan duur groentezaad, zoals tomatenzaad. Met training over goede landbouwpraktijken krijgen boeren inzicht in hoe ze een goede winst kunnen maken door te investeren in hoogwaardig, maar duur zaad.

Mensen bij elkaar brengen

Door de focus op het samenbrengen van verschillende stakeholders heeft ISSD Afrika het vertrouwen gewonnen van actoren uit de hele Afrikaanse zaaizaadsector. Naast de themateams van ISSD Afrika gingen veel relevante organisaties, waaronder de Afrikaanse Unie, AGRA, Oxfam en de World Benchmarking Alliance, in op de uitnodiging om hun eigen sessies op de conferentie op te zetten en te organiseren, waarbij ze verschillende perspectieven, ervaringen en prioriteiten inbrachten.

‘Onder onze partners bevinden zich Afrika-brede organen, regeringen en onderzoeksinstituten van de CGIAR, en zij waarderen onze missie om mensen te verenigen en leerprocessen te faciliteren. Ook onze creatieve werkwijze wordt gewaardeerd’, zegt Mulkerrins. ‘In ISSD Afrika zijn we minder gebonden aan het publiceren van academische papers, kunnen we creatief zijn en ons richten op praktijkgerichte producten; van video's en webinars, tot hands-on tools, gidsen en beleidsnota’s.’

Rol van WCDI

Wageningen Centre for Development Innovation heeft samen met het KIT Royal Tropical Institute de coördinatie van ISSD Afrika. Mulkerrins: ‘Onze belangrijkste functie is het ondersteunen en verbinden van de onderzoeksteams van ISSD Afrika. Hierbij stimuleren we dat mensen die bij verschillende topics betrokken zijn gezamenlijk plannen maken. We onderhouden contacten met de donor, faciliteren en organiseren outreach-evenementen en houden ons bezig met de ontwikkeling van kennisproducten.’

Tijdens de conferentie heeft ISSD Afrika vijf belangrijke ambities voor de toekomst van de zaadsector ontwikkeld: stimuleren van gelijkheid en inclusie, concurrentievermogen van de sector, verbeterde veerkracht bij schokken, aanpassingsvermogen aan klimaatverandering en verbeterde voedselzekerheid en voeding. Op basis van de conferentie in Kigali zijn de belangrijkste inzichten samengevat in een reeks leidende perspectieven voor een versterkte transformatie van de zaadsector in Afrika. Deze perspectieven vormen de basis voor het derde Communiqué over ISSD Afrika.

Wees voorzichtig met aannames

Niet alles is wat het lijkt, waarschuwt Berber Kramer op basis van haar onderzoek naar de levering van zaden aan gebruikers die in achteraf gelegen dorpen wonen. Kramer is senior research fellow bij het International Food Policy Research Institute (IFPRI) en leidt het onderwerp gender en zaadsystemen binnen ISSD Afrika. Zij testte een model voor de levering van zaden via zogenaamde dorpskampioenen in Kenia. Dat zijn boeren met een goed netwerk die worden beschouwd als sociale beïnvloeders, en die zaden en oogstverzekeringen verkopen aan andere boeren.

Vaak wordt aangenomen dat vrouwelijke boeren minder toegang hebben tot kwaliteitszaden uit de formele sector, omdat die vaak verkocht worden door mannelijke agrodealers in stadscentra. Een vrouw heeft vaak geen motorfiets om naar een stad te gaan. Door sociale normen kan een vrouw mogelijk minder makkelijk contact leggen met een mannelijke verkoper. Een lokale vrouwelijke dorpskampioen zou een oplossing zijn, was de verwachting. Uit het onderzoek van Kramer bleek inderdaad dat vrouwelijke dorpskampioenen iets meer vrouwelijke boeren bereiken dan mannelijke kampioenen. Maar het dorpskampioen-model droeg niet bij aan een verbeterde toegang tot zaaizaad voor vrouwen, omdat vrouwen toch al manieren bleken te hebben om in dorpscentra aan zaad te komen, bijvoorbeeld door iemand anders te sturen.

Kramer: ‘Voor ons was de les dat je voorzichtig moet zijn met je aannames. Veel interventies zijn gebaseerd op standaard ideeën over genderrollen, of op kwalitatief onderzoek dat vervolgens wordt gegeneraliseerd. De boodschap is dat elke interventie in de praktijk moet worden getest voordat deze wordt toegepast.’ Kramer presenteerde de casus op de conferentie in Kigali. ‘Het was een geweldige gelegenheid om dit met partners in andere contexten te bespreken en ervaringen uit te wisselen.’