10 vragen over Xylella fastidiosa

1. Wat is Xylella fastidiosa?

Xylella fastidiosa is een niet-sporenvormende staafvormige bacterie. Taxonomisch gezien is het een ingewikkelde soort die uit diverse groepen bestaat. Er zijn vier ondersoorten beschreven: X. fastidiosa subsp. fastidiosa, X. fastidiosa subsp. multiplex, X. fastidiosa subsp. sandyi en X. fastidiosa subsp. pauca. Iedere ondersoort kan meerdere waardplanten aantasten. De bacterie kent ruim 300 waardplanten. Een lijst met EU waardplanten van de Europese Commissie wordt regelmatig bijgewerkt.

De Xylella-bacterie leeft in de houtvaten van geïnfecteerde planten. De bacterie kan zich verplaatsen tegen de sapstroom in (transport water van wortels naar blad). De sapstroom raakt verstoord en grote delen van de kroon of het loof verdrogen en sterven daardoor af. Voor zover nu bekend, wordt de bacterie niet via zaad overgedragen.

Symptomen van Xylella

De symptomen variëren per gewas, en zijn afstervende takken, bruine bladranden, bruine plekken met afstervend bladweefsel en bladvergeling. Planten kunnen ook lang besmet zijn zonder dat symptomen zichtbaar zijn. Veel waardplanten vertonen nooit symptomen.

2. Wat is het probleem bij Xylella fastidiosa?

Xylella fastidiosa heeft binnen de EU een quarantainestatus (EPPO A2 lijst). Bij import van waardplanten wordt op de aanwezigheid van Xylella gecontroleerd. In 2013 werd Xylella aangetroffen op olijfbomen in Italië. In 2014 en 2015 zijn partijen koffie-sierplanten afkomstig uit Costa Rica en Honduras onderschept waarbij de bacterie is aangetoond door diverse EU-lidstaten. In 2015 is de bacterie aangetroffen op Corsica in sierplanten van Polygala myrtifolia (vleugeltjesbloem). Inmiddels is de bacterie ook aangetroffen in Zuid-Frankrijk (Nice en omgeving).

De Europese Commissie heeft in december 2015 de bestrijdingsmaatregelen tegen Xylella fastidiosa verder aangepast. Voor alle waardplanten die in de EU besmet zijn bevonden geldt nu een plantenpaspoortplicht. Meer informatie over Xylella op de website van de NVWA.

3. Hoe wordt de bacterie verspreid?

Xylella wordt binnen de plant getransporteerd door het xyleem- (houtvaten van een plant dat zorgt voor het transport van water en daarin opgeloste stoffen vanaf de wortels naar de bladeren). Verspreiding van plant naar plant vindt plaats door zuigende insecten (vectoren), zoals bladvlooien en schuimbeestjes. De bacterie overleeft in de vectoren en kan zich zelfs licht vermeerderen in de slokdarm van het insect. Na opname van de bacterie kan deze door het insect direct overgedragen worden. De rol die een specifieke vector speelt in het overdragen van de bacterie hangt af van de aantallen en de efficiëntie van de overdracht. De eieren van de besmette insecten zijn niet besmet.

Bij verspreiding van de bacterie lijkt overdracht via handen, gereedschap e.d. geen rol te spelen. Wel kan verspreiding via besmet plantmateriaal plaatsvinden.

4. Wat gebeurt er als Xylella in Nederland komt?

Hoge temperaturen en gebrek aan water stimuleren de ontwikkeling van Xylella. De verwachting is daarom dat in het Nederlandse buitenteelten symptoomontwikkeling niet of traag zal optreden. De bacterie zal naar verwachting in een lage dichtheid voorkomen en daardoor moeilijk op te sporen zijn. Zodra besmet materiaal vanuit Nederland naar warme regio’s wordt geëxporteerd, kan er wel symptoomontwikkeling optreden.
Er zijn diverse akkeronkruiden die als waardplant van Xylella zijn beschreven, zoals brandnetel en wolfsmelk.

5. Bij welke belangrijke gewassen veroorzaakt Xylella belangrijke problemen?

• Citrus in Brazilië: Citrus “Variegated chlorosis”
• Druiventeelt in Californië (USA): “Pierce’s disease”
• Olijven in Apulië in Italië: “Olijfbomenpest”
• Perzik: “Phony disease”

6. Hoe kan de ziekte worden bestreden?

Er zijn geen chemische gewasbeschermingsmiddelen beschikbaar tegen Xylella. Biologische bestrijding van de bacterie of de drager van de bacterie biedt wellicht op termijn mogelijkheden. Tot op heden heeft dit echter nog geen succes opgeleverd. Ook het injecteren van bomen met antimicrobiële stoffen heeft nooit iets opgeleverd.

In Amerika wordt een combinatie van maatregelen toegepast: teelt van schoon uitgangsmateriaal in insectenvrije tunnels of kassen, monitoringsprogramma’s, verwijderen van ziek materiaal, onkruidbeheersing en gebruik van contact- en systemische insectenbestrijdingsmiddelen.

Er wordt in veredelingsprogramma’s gewerkt aan druif en citrus, maar het kan wel 20 jaar duren voordat dit resistente rassen oplevert. Bij amandelen lijkt het gebruik van resistente onderstammen kansrijk.

Om verdere verspreiding te voorkomen wanneer de ziekte is vastgesteld, zijn op dit moment alleen preventieve acties mogelijk zoals vernietigen van aangetaste bomen en planten, de aanleg van bufferzones rond besmettingshaarden en controle van planten voor import uit gebieden met Xylella.

7. Welke acties worden ondernomen om verspreiding te voorkomen?

De EU heeft in 2014 een noodmaatregel afgekondigd waardoor planten van 160 soorten en 27 genera voorlopig niet meer geïmporteerd mogen worden in de Europese Unie. Dit is pas weer mogelijk op het moment dat het betreffende land duidelijk heeft gemaakt dat Xylella fastidiosa niet voorkomt in het betreffende land.
Bekijk hier de lijst met 27 geslachten en 160 soorten planten. Meer informatie is te vinden op de website van de NVWA.

8. Hoe wordt via onderzoek gewerkt aan de beheersing van Xylella?

Op Europees niveau lopen diverse initiatieven om kennis te ontwikkelen en te bundelen. Binnen het EU-programma EUPHRESCO wordt kennis over Xylella bij elkaar gebracht en taken verdeeld om dubbelonderzoek te voorkomen. Daarnaast is een nieuw EU-project gestart naar Xylella-waardplanten. In het EU-onderzoek wordt gefocust op:

• Dichtheden en verdeling van Xylella in planten
• Kennisontwikkelingen over vectorbiologie
• Veldonderzoek naar waardplanten van de twee Xylella-stammen die in Europa voorkomen
• Standaardisatie van toetsmethoden voor diagnostiek en resistentie
• Beschikbaarheid van resistente genotypes, te beginnen met olijf

Binnen het Horizon 2020-onderzoeksprogramma van de EU is er momenteel een Call voor Xylella onderzoek. Wageningen University & Research is hierin actief.

In Nederland is in het kader van de Topsector Tuinbouw & Uitgangsmaterialen in 2016 gestart met een driejarig onderzoek naar Xylella. Wageningen University & Research voert hierin onderzoek uit naar isolatieprotocol, waardplantenreeks, bemonstering en diagnostiek.

9. Wat heeft WUR te bieden voor de beheersing van deze bacterieziekte?

De onderzoekers van Wageningen University & Research beschikken over veel kennis over plantpathogene bacteriën. Denk hierbij aan:

• Groeimedia
• Phylogenie en genomica
• Diagnostische tools
• Waardplantenstudies incl. screening en selectie op resistentie
• Epidemiologie
• Kennis van insecten als vector van ziekten
• Kennis van bacteriën en bacterieziekten
• Biologische bestrijding
• Formuleren set van Good Practices om risico’s te beperken

De experts van WUR beschikken ook over veel praktijkkennis van ziekten en aantastingen in bomen en boomkwekerij- en fruitgewassen. Zo werkte bomenonderzoeker Jelle Hiemstra mee in het EU-project Vertigeen. Doel van dit project was een methode te ontwikkelen voor vroegtijdige detectie en kwantificering van de veel voorkomende Verticillium-verwelkingsziekte in olijfbomen. Het Vertigeen-systeem heeft op een innovatieve wijze verschillende nieuwe, maar bewezen succesvolle technieken samengebracht: de LAMP-methode (Loop mediated Isothermal Amplification) en elektrochemische detectie van DNA in oplossing. Daarnaast werd door Wageningen UR een Guide of Best Practices opgesteld voor het tegengaan van deze aantasting in olijf.

10. Waar is nog meer informatie te vinden over Xylella fastiodiosa?

• Op de website van de NVWA over verspreiding, biologie en symptomen
• Op de website van EPPO (Xylella fastidiosa in the EPPO region)
• Op de website van European Food Safety Authority (EFSA) over de rol van de EU)